Trong những ngày Tết cổ truyền, với người Việt Nam, bữa cơm tất niên chiều 30 Tết là khoảnh khắc thiêng liêng của mọi gia đình. Vì đây là bữa cơm họp mặt cuối cùng của mọi người trong năm cũ, để cùng ôn lại những vất vả vui buồn của năm qua, chuẩn bị bước sang năm mới tràn đầy hy vọng mọi sự sẽ hanh thông tốt đẹp hơn.

Thực tế rằng mâm cơm tất niên không phải là một nghi lễ chính thức của ngày tết nhưng nó lại là một phong tục truyền thống từ ngàn đời của dân tộc Việt Nam. Tết đến xuân về, ai ai cũng bận rộn trang hoàng nhà cửa, gói bánh, muối dưa hành, dưa kiệu, thu xếp hết những công việc cuối năm, đi chợ chọn lấy vài chậu hoa cho Tết thêm phần rực rỡ, vui vẻ.

Thế nhưng sau tất cả những công việc bận rộn cuối năm, người ta vẫn không quên chuẩn bị một mâm cơm cúng đơn giản và hôm giao thừa. Thứ nhất là để tỏ lòng thành kính với ông bà tổ tiên đã phù hộ cho con cháu cả năm làm ăn thuận buồm xuôi gió, thứ hai nữa là để rước ông Táo đã đi chầu trời vào hôm 23 âm về ăn Tết với gia đình. Và cuối cùng, cái chính yếu của mâm cơm tất niên là dịp để toàn thể gia đình ông bà cha mẹ con cái gặp nhau ngày cuối năm cùng nâng ly rượu sum họp, đầm ấm sau một năm vất vả lao động kiếm sống. Để làm gắn kết thêm cái tình cảm gia đình, thế nên tôi thấy rằng người ta có thể mệt mỏi trong các dịp cỗ bàn khác, thế nhưng riêng trong mâm cơm tất niên, trong lúc cuối năm thế này ai cũng hào hứng, thả lỏng bản thân để hòa vào không khí ấm cúng, chuẩn bị chào đón một mùa xuân mới.

Ngày nay, tuy nhịp sống công nghiệp gấp gáp, nhưng mọi gia đình vẫn duy trì cúng cơm tất niên như một nghi thức tốt đẹp. Việc mua sắm đồ lễ cũng nhanh gọn hơn. Có một thực tế là bên cạnh những người thực hiện nghi thức này theo đúng lệ xưa, đáng chê trách có nhiều người vẫn còn mua nhiều vàng mã đốt trong ngày lễ tất niên mà chưa chắc đã hiểu hết ý nghĩa của nghi thức đó, hoặc chọn những món ăn quá cầu kỳ tốn kém, không hợp khẩu vị và phong tục người Việt. Sự thành kính đâu cốt bởi đồ cúng lễ hay mâm cao cỗ đầy mà điều chính là phải ở tâm của mỗi người. Bữa cơm tất niên cần để lại ấn trong mỗi người một cảm xúc khó quên, đến nỗi dù có đi đâu xa, người Việt vẫn thường nhớ đến bữa cơm đặc biệt này, và cùng hướng về nơi có những người thân đang quây quần bên mâm cơm tiễn biệt năm cũ, chuẩn bị đón xuân sang nơi quê hương yêu dấu.

Cúng tất niên là dịp để con cháu tri ân tổ tiên đã phù hộ cho mình trong năm qua làm ăn gặp gỡ, học hành tấn tới, cầu được ước thấy. Đó là thể hiện đạo lý uống nước nhớ nguồn của dân tộc ta. Bữa cơm tất niên tuy không phải là một nghi lễ bắt buộc trong ngày Tết, nhưng từ lâu đã trở thành phong tục đẹp trong đời sống tâm linh của người Việt Nam. Không khí của mâm cơm tất niên càng vui vẻ đầm ấm thì những ngày đầu xuân càng rộn rã đầy ắp tiếng cười.

Sáng sớm ngày ba mươi, nhà nhà đều tất bật hoàn thiện tất cả mọi việc trong nhà, dọn dẹp, trang trí cho phòng khách thật ấm cúng, màu sắc tươi mới, đỏ thắm hoặc hồng phớt của hoa đào, màu vàng của hoa mai và rất nhiều loại hoa đặc trưng ngày tết khác, âm thanh rộn ràng của khúc nhạc chào năm mới hòa quyện cùng hương hoa thoang thoảng đến nồng nàn khiến tâm hồn con người ta như bị chững lại.

Bữa cơm gia đình ấm áp sum họp vào ngày tất niên 30 Tết Trưa 30 Tết, mọi người đi chợ sắm sửa những đồ vật cuối cùng cần thiết cho Tết, đặc biệt là mâm cơm chiều 30 Tết. Các thành viên trong gia đình mỗi người một việc. Người ở nhà chuẩn bị làm cơm để thắp hương. Người ở xa thì sắp xếp về kịp giờ cúng Tất niên sum gia đình. Đây được coi là bữa cơm quan trọng nhất trong năm để những người trong gia đình sau một năm bận rộn với những lo toan của cuộc sống, với những khó khăn hay thuận lợi, buồn vui hay khổ đau cùng nhau ngồi lại, quây quần bên nhau để chia sẻ tâm sự.

Ý nghĩa của bữa cơm tất niên 30 Tết Bữa cơm tất niên không chi nghi lễ ngày Tết, song đó là phong tục truyền thống của người dân Việt Nam. Đây không phải là lễ cúng bắt buộc nên có nhiều nhà không có bữa cơm này, nhưng đây là dịp cần thiết để mỗi gia đình sum họp, tưởng nhớ đến ông bà tổ tiên, gặp gỡ những người đứa con đứa cháu ở xa sau một năm trở về. Bữa cơm tất niên là nét văn hoá truyền thống đã in sâu trong tâm trí nhiều người Việt và trở thành sợi dây kết nối chặt chẽ giữa các thành viên trong gia đình mỗi khi Tết đến, xuân về.

Những giá trị đã đi vào tiềm thức của người Việt Nam thì không bao giờ phai nhạt. Bữa cơm tất niên mang ý nghĩa tư tưởng của mỗi người khi Tết đến xuân về. Không khí Tết ấm áp từ bữa cơm tất niên lan tỏa là thời khắc tình cảm con người tuôn trào. Không chỉ vậy bữa cơm tất niên còn có nhiều ý nghĩa tâm linh.

Theo quan niệm truyền thống, bữa cơm cuối cùng của năm là để tiễn biệt năm cũ, ăn xong bữa cơm người ta sẽ bỏ qua mọi chuyện muộn phiền của năm cũ, những giận hờn cũng sẽ bỏ qua từ đây. Mâm cúng tất niên còn là tục lệ truyền thống rước ông Công, ông Táo về lại nhà chăm sóc việc bếp núc của gia chủ. Bên cạnh đó, đây cũng là bữa cơm để con cháu thể hiện tấm lòng tôn kính, hiếu thảo của mình với những người đã khuất trong gia đình.

Lễ cúng tất niên được tiến hành vào chiều ngày 30 Tết. Ngày này, nhà nhà đều dọn dẹp, mua sắm để chuẩn bị đón Tết. Sau đó, cả nhà chuẩn bị mâm cỗ cúng Tất niên.

Cách chuẩn bị mâm cúng tất niên Mâm cúng Tất niên thường gồm: Mâm ngũ quả, hoa, giấy tiền vàng bạc, đèn cầy, trầu cau; rượu trắng, bánh chưng/ bánh tét và các món ăn đặc trưng ngày Tết, được chế biến đậm đà thơm ngon, bày biện đầy đặn, trang trọng.

Hiện nay cuộc sống hiện đại gấp gáp, nhiều người vẫn thường mơ về một gia đình có đủ 3 hoặc 4 thế hệ cùng ngồi ăn cơm và trò chuyện chia sẻ cùng nhau. Trong buổi cơm gia đình ấm con cháu thành kính báo cáo với ông bà, cha mẹ những việc mình đã làm tốt trong năm, từ chuyện học hành, làm ăn cho đến chuyện tình cảm, hiếu nghĩa. Ông bà cũng không quên nhắc nhở con cháu những việc nên làm, không nên làm.

Khi rời xa chúng ta mới biết ý nghĩa của gia đình, Bởi vậy mà khi đi xa ta luôn muốn tìm về gia đình của mình, ít nhất là những ngày cuối năm được quây quần, đoàn tụ cùng gia đình.

Việt Nam đất nước 4000 năm văn hiến, không chỉ nổi bật với truyền thống đánh giặc giữ nước từ ngàn đời, hay những nền văn học dân gian phong phú đặc sắc mà còn là cả một hệ thống văn hóa phong tục tập quán đậm đà bản sắc. Không nói đến những vấn đề ăn mặc, giải trí mà chỉ riêng việc ăn lễ, ăn tết người dân ta cũng đã có đến hàng chục cái tết với nhiều ý nghĩa hay ho, chứng tỏ một đời sống tinh thần phong phú và đa dạng từ nhiều đời. Nhưng có lẽ với toàn dân tộc Việt Nam, Tết Nguyên Đán là dịp tết lớn và quan trọng nhất trong năm, và trong dịp Tết này người ta có thể thiếu mai, thiếu đào, mâm ngũ quả có thử là tam là tứ, bánh trái có thể ít đi, nhưng riêng mâm cơm tất niên thì chẳng nhà nào thiếu và cũng chẳng ai bỏ qua, bởi bỏ qua Tết đã có vẻ không trọn vẹn.

Vào chiều 30 Tết, nhà nhà đều chuẩn bị chu đáo cho việc tiễn năm cũ, đón xuân mới. Theo phong tục, chiều 30 Tết, mọi gia đình đều trồng cây nêu để xua tan ma quỷ. Trên mảnh sân trước nhà, người ta lấy vôi trắng vẽ một bộ cung tên hướng ra cổng, bên cạnh còn vẽ ba hình vuông và bảy hình tròn với quan niệm: “Ba vuông sánh với bảy tròn/ Đời cha liền với đời con sang giàu”. Đặc biệt nhất là bữa cơm tất niên chiều 30 Tết - bữa cơm gắn kết tất cả mọi thành viên, các thế hệ trong gia đình. Đó thực sự là bữa cơm đoàn viên, mọi thành viên trong gia đình đều có mặt đầy đủ. Theo quan niệm xưa, gia đình nào càng đông đủ các thế hệ cùng dự bữa tất niên chứng tỏ gia đình đó “phúc lộc đề đa”, càng có nhiều may mắn. Cỗ cúng tất niên mỗi nơi mỗi khác, nhưng nhất thiết phải có đủ bánh chưng, dưa hành, giò lụa, nem rán, thịt đông…. Trên bàn thờ tổ tiên không thể thiếu ngũ quả, các đồ lễ đều phải tố hảo, tươi tốt nhất. Tùy từng gia đình mà có thêm câu đối đỏ, “gậy ông vải” (là 2 đôi mía còn đủ cả ngọn, lá tươi tốt, buộc khum vào nhau ở hai bên bàn thờ).

Ngày nay mâm cơm tất niên đơn thuần không chỉ mang ý nghĩa tâm linh mà nó còn trở thành một dịp vui để gia chủ làm bữa cơm mời hàng xóm láng giềng, coi như là bữa tiệc rượu làm tình làng xóm thêm gắn kết. Cơm tất niên cũng không nhất thiết phải làm vào đúng hôm 30 tết, mà gia chủ có thể chọn một ngày bất kỳ lúc cuối năm để làm cơm. Tuy nhiên thế không có nghĩa là bỏ hẳn việc cúng hôm 30, mà ở đây là chia làm hai lần làm cơm, một lần để mời khách, một lần là làm trong nội bộ gia đình, cũng coi như là một hình thức vui chơi ngày tết đối với các gia đình khá giả và ham vui, muốn ngày Tết thêm dài. Cũng như tôi đã từng nói, dù cuối năm là lúc tất bật chuẩn bị tết nhất, thế nhưng việc chuẩn bị cơm tất niên theo tôi nghĩ nó lại mang một niềm vui thú, đặc biệt là ngày hôm nay khi lối sống của con người đã trở nên khoáng đạt, công việc nhà không chỉ đơn thuần là của chị em phụ nữ, thì cuối năm việc chuẩn bị cơm tất niên trở thành dịp người ta thấy rõ nhất sự chia sẻ công việc nhà trong gia đình. Khi mà mỗi người chia nhau làm một món ăn, chuẩn bị sao cho chu đáo, dịp tết đến, không khí nô nức cũng như niềm vui xuân khiến người ta thoải mái, mâm cỗ cũng được chuẩn bị chu đáo và tràn ngập niềm vui, cùng công sức của cả gia đình. Thế nên đối với tôi, tết vui nhất là ngày tất niên.

Trong bữa cơm cuối cùng của năm, các thành viên trong gia đình họp mặt đông đủ. Dù năm cũ có nhiều chuyện vui buồn như thế nào thì nó cũng đã qua, những tổng kết chỉ là để rút kinh nghiệm cho năm mới. Với những người con xa nhà, bất kỳ giây phút nào được ở bên người thân đều đáng giá. Thời khắc năm mới và năm cũ chuyển giao, giữa thời tiết mưa và lạnh của xứ Bắc, bữa cơm gia đình đầm ấm khiến cho tất cả những khó khăn của năm cũ đều tan biến. Năm mới là niềm vui của trẻ thơ nhưng cũng khiến những ai đã trưởng thành thấy ngậm ngùi vì tuổi tác của cha mẹ ngày càng cao. Năm tháng của đất trời là vô hạn nhưng tuổi tác của con người là hữu hạn, hiểu được điều đó để thêm trân trọng những phút giây mình đang có, nhất là những lúc được quây quần bên gia đình.

Bữa cơm gia đình ấm áp sum họp vào ngày tất niên 30 Tết. Trưa 30 Tết, mọi người đi chợ sắm sửa những đồ vật cuối cùng cần thiết cho Tết, đặc biệt là mâm cơm chiều 30 Tết. Các thành viên trong gia đình mỗi người một việc. Người ở nhà chuẩn bị làm cơm để thắp hương. Người ở xa thì sắp xếp về kịp giờ cúng Tất niên sum gia đình. Đây được coi là bữa cơm quan trọng nhất trong năm để những người trong gia đình sau một năm bận rộn với những lo toan của cuộc sống, với những khó khăn hay thuận lợi, buồn vui hay khổ đau cùng nhau ngồi lại, quây quần bên nhau để chia sẻ tâm sự.

Về việc chuẩn bị bữa cơm cúng tất niên ngày nay đã có phần tinh giản và rút gọn hơn thời của các cụ rất nhiều. Theo lời bà tôi kể, cơm tất niên để dâng lên ông bà, các ông Táo, ông vải phải chuẩn bị kỹ càng nào là đèn nến, trầu cau, vàng mã, hương, hoa, rượu ngon, rồi các món mặn xếp thành 4, 6, 8 đĩa, bát lớn, với đầy đủ các thức như bánh chưng, dưa muối, thịt gà, chả giò, chả lụa, măng, miến, canh đông mộc nhĩ,... Tất cả cỗ bàn cúng phải được chuẩn bị cẩn thận, sắp xếp đúng trình tự một cách trang nghiêm và tinh tế, thiếu đi một thức thì là tỏ vẻ không thành kính với tổ tiên, trời đất. Rồi đến việc cúng vái cũng phải có lệ đàng hoàng, người cúng là người chủ trong gia đình, tốt nhất là đàn ông, thậm chí có những gia đình nặng truyền thống, lễ nghi, người cúng còn phải mặc cả áo dài, khăn đóng, khấn là phải khấn theo bài.

Tuy nhiên dù có rườm rà, nhưng đó lại là một nét văn hóa đẹp và đặc trưng của dân tộc Việt, thể hiện đúng tinh thần truyền thống, coi trọng dịp tết nhất, dịp lễ một năm chỉ có một lần. Còn ngày nay, họa hoằn lắm tôi mới thấy có gia đình chuẩn bị cơm cúng tất niên linh đình và trang trọng, phần thì không biết cúng, phần thì muốn tinh giản để bớt chút thời gian nghỉ ngơi dịp cuối năm. Thế nên 0 cũng đơn giản đi phần nào cho phù hợp với lối sống hiện đại mà vẫn không làm mất đi bản sắc văn hóa dân tộc.

Cơm cúng thì nhất định phải có gà, người ta bắt lấy một con gà trống thiến, to béo đem làm thịt một cách cẩn thận, cột chân cột cánh, cố định đầu sao cho con gà trống có hình dáng như đang ngồi chầu. Sau đó cho vào một nồi nước to luộc chín, rồi đem vớt ra để vào chiếc đĩa lớn. Nhân có nồi nước suýt, ta thả luôn một nắm miến hương, vài tai mộc nhĩ vào nấu cho sôi, nêm nếm cẩn thận là đã có một bát canh cúng. Tiếp theo một món không bao giờ thiếu trong cỗ bàn cúng ấy chính là nem, việc cuốn gia nem cũng khá kỳ công, từ các nguyên liệu mộc nhĩ, miến, thịt ba chỉ, trứng, đậu phộng, ít cà rốt thái sợi, hành lá được băm nhỏ rồi trộn đều, thêm chút muối, chút bột ngọt. Sau đó đem gói thành những chiếc nem vừa ăn, nhà ai có cô con gái khéo tay thì nem có thể gói được thành nhiều hình thù như hình trụ, hình tam giác, sau đó đem chiên vàng giòn trông thật thích mắt.

Dĩ nhiên rằng như cách sắp xếp cỗ bàn thì nem bao giờ cũng đi chung với giò lụa thành một đĩa, người ta xếp giò đã cắt miếng, cắt khoanh vào giữa rồi xếp nem chung quanh. Nếu có thời gian có thể làm thêm một món xào đơn giản, ví như su hào xào thịt ba chỉ chẳng hạn. Ngoài ra trong mâm cơm cúng của người miền Bắc chẳng thể nào thiếu được ít dưa hành, dưa kiệu, cặp bánh chưng, cùng với chút rượu ngon. Đặc biệt dù đã có bánh chưng nhưng người ta vẫn thường đồ thêm đĩa xôi để cúng cho đa dạng. Nếu như người miền Trung thường sắp cỗ cúng trước cửa nhà, thì người miền Bắc lại cúng trực tiếp trên bàn thờ, đã bày sẵn hoa, nhang đèn, mâm ngũ quả, chỉ việc đem cỗ cúng đặt cẩn thận lên bàn thờ, rót rượu rồi khấn vái, thắp ba nén nhang là được. Trong lúc cúng, không nhất thiết phải là người nam hay chủ gia đình, mà chỉ cần là người trong nhà, ăn vận lịch sử đứng ra cúng. Sau khi đợi cháy hết nhang, thì lại lên xin ông bà, ông Táo cho hạ cỗ xuống và bắt đầu ăn bữa cơm tất niên.

Nói chung phong tục mỗi vùng mỗi khác, món ăn cúng cũng thường thay đổi sao cho phù hợp với khẩu vị hiện đại, những món ăn truyền thống cầu kỳ làm ra chưa chắc đã ngon nay được thay bằng những món đơn giản nhưng bổ dưỡng, âu cũng là điều hợp lý và nên làm. Miễn sao chúng ta vui vẻ và bữa cơm tất niên vẫn giữ được những giá trị ý nghĩa truyền thống là được.

Nói đến cơm tất niên, tức là lại thấy không khí tết đang bao trùm tràn ngập, những ngày cuối năm tuy rằng tất bật vội vàng, nhưng cũng lại là những ngày tháng bận rộn mà đầy ấm áp. Gia đình quây quần bên nhau gói bánh, dọn dẹp nhà cửa, chuẩn bị cơm cúng, rồi cùng nhau ăn những món ăn do chính tay mình chuẩn bị, có lẽ rằng dù đi khắp chân trời tận hưởng bao nhiêu mỹ thực cũng chẳng bằng mâm cơm tất niên ở nhà, bên cha mẹ, bên người thân.

Bữa cơm chiều 30 Tết là bữa cơm cuối cùng của năm cũ để bước vào một năm mới và được gọi là bữa cơm tất niên. Theo phong tục tập quán của dân tộc ta, bữa cơm này chỉ dành riêng trong gia đình, tập trung toàn thể con cháu từ mọi nơi tụ hội về trước bàn thờ để báo cáo cho tổ tiên biết tình hình làm ăn, kết quả học tập của con cháu trong năm vừa qua và mời gia tiên về ăn Tết cùng gia đình, phù hộ cho con cháu sang năm mới sức khỏe, làm ăn gặp nhiều thuận lợi, may mắn… có thể nói, phong tục thờ cúng tổ tiên này là một nét đẹp truyền thống văn hóa của dân tộc ta mà trên thế giới không một nước nào có.

Thời bao cấp, cả xã hội khó khăn, vậy mà gia đình nào cũng cố gắng lo cho bữa cơm tất niên được tươm tất đủ đầy. Buổi sáng đi chợ, các bà mẹ đã mua sắm đủ lễ vật cho việc cúng tất niên, và không bao giờ quên mấy tờ giấy đỏ. Thường mỗi nhà đều có đôi câu đối viết bằng giấy hồng điều, treo trang trọng hai bên bàn thờ gia tiên, năm nào cũng được viết lại cho mới. Thật tấp nập khi từ chiều, ông sai cháu mài mực tàu để viết câu đối; bố sửa soạn ban thờ gia tiên với lòng thành kính, soát xem còn thiếu thứ gì để chuẩn bị nốt; mẹ chuẩn bị làm mâm cơm cúng tất niên; trẻ con tíu tít dọn dẹp, trang trí nhà cửa, quấy hồ để dán tranh Đông Hồ. Không khí chiều 30 Tết nhộn nhịp, đầm ấm yêu thương. Trước khi cúng tất niên, cả gia đình đều phải có mặt, thành tâm.

Ngày Tết miền Bắc lạnh vậy mà dọn dẹp đến đổ mồ hôi, nhưng bù lại, mọi thứ sáng bóng và sạch sẽ. Mọi người như xích lại gần nhau hơn sau 1 năm xa cách, mệt mà không mệt. Căn nhà lúc đó rộn rã tiếng cười, tiếng nhạc xuân và như được thay lớp áo mới. Sau phần dọp dẹp là tới phần trang trí. Ở miền Bắc, người ta thường chưng cây quất, cành đào và một số loại hoa cảnh như ly, cúc, thủy tiên… Ngoài ra, một số nơi còn chưng 2 cây mía mang ý nghĩa là lộc xanh và ngọt ngào cho 1 năm mới may mắn.

Từ ngày 30 Tết và các ngày đầu năm, người ta kiêng không cãi cọ nhau, không nói những lời xui xẻo, và đặc biệt không đổ nước ra sàn, tránh làm đổ vỡ. Trong bữa ăn, người già hỏi con cháu tình hình làm ăn năm vừa rồi, hỏi xem trẻ con đã có đủ quần áo mới chưa? Năm vừa rồi học hành ra sao? Ông bà vui mừng khi các cháu khoe những tấm giấy khen, và nhắc khéo với những đứa nào không có tấm giấy khen ấy. Nếu ai trong gia đình đến lúc đó chưa có mặt bên mâm cơm tất niên sẽ được cả nhà nhắc nhiều nhất. Bên cạnh ý nghĩa gia đình đoàn tụ sum vầy, bữa cơm tất niên còn là nghi thức tiễn biệt năm cũ, sửa soạn đón năm mới, mời Ông Công Ông Táo về trần thế tiếp tục cai quản việc bếp núc. Sau bữa cơm tất niên còn là lúc mọi người trong gia đình sửa soạn cúng giao thừa, tiễn năm cũ và đón mừng năm mới.

Mâm cỗ tất niên của miền Bắc thường không thể thiếu những món như gà luộc, bánh chưng, xôi, nem rán, giò lụa, miến mọc, canh măng… Mâm cỗ cúng này có ý nghĩa là mời ông bà tổ tiên về ăn Tết với con cháu (và giữ chân ông bà suốt 3 ngày Tết, vì thế trong 3 ngày Tết ở miền Bắc không bao giờ được để hương tắt). Bắt đầu từ bữa cúng này, bàn thờ tổ tiên lúc nào cũng phải sáng đèn và có hương khói. Đây chính là thời khắc rất thiêng liêng với cả người còn sống và người đã khuất, lúc năm cũ qua đi và năm mới tới gần.

Trong bữa cơm cuối cùng của năm, các thành viên trong gia đình họp mặt đông đủ. Dù năm cũ có nhiều chuyện vui buồn như thế nào thì nó cũng đã qua, những tổng kết chỉ là để rút kinh nghiệm cho năm mới. Với những người con xa nhà, bất kỳ giây phút nào được ở bên người thân đều đáng giá. Thời khắc năm mới và năm cũ chuyển giao, giữa thời tiết mưa và lạnh của xứ Bắc, bữa cơm gia đình đầm ấm khiến cho tất cả những khó khăn của năm cũ đều tan biến. Năm mới là niềm vui của trẻ thơ nhưng cũng khiến những ai đã trưởng thành thấy ngậm ngùi vì tuổi tác của cha mẹ ngày càng cao. Năm tháng của đất trời là vô hạn nhưng tuổi tác của con người là hữu hạn, hiểu được điều đó để thêm trân trọng những phút giây mình đang có, nhất là những lúc được quây quần bên gia đình.

Trong những ngày lễ Tết truyền thống, đối với người Việt Nam, bữa cơm tất niên vào chiều 30 Tết là khoảnh khắc thiêng liêng không thể phai nhòa trong tâm trí mọi gia đình. Đây không chỉ là bữa cơm quan trọng để tất niên cuối cùng trong năm, mà còn là dịp quý báu để mọi người cùng tụ tập, hòa mình vào không khí tràn ngập tình thân, ôn lại những kỷ niệm, cả vui lẫn buồn, của năm đã qua. Đồng thời, đây cũng là lúc chuẩn bị tinh thần cho một năm mới hứa hẹn đầy hy vọng và may mắn.

Mặc dù mâm cơm tất niên không phải là một nghi lễ chính thức trong chuỗi ngày Tết, nhưng nó lại là một phong tục truyền thống lâu đời của người Việt Nam. Khi Tết đến, mọi người đều bận rộn trang trí nhà cửa, chuẩn bị bánh chưng, bánh tét, muối dưa hành, dưa kiệu và hoàn thành những công việc cuối cùng của năm. Điều này tạo nên một không khí hân hoan và rộn ràng khắp mọi nơi.

Tuy nhiên, sau những ngày bận rộn, mọi gia đình vẫn dành thời gian để chuẩn bị một bữa cơm tất niên đơn giản vào đêm giao thừa. Lý do đầu tiên là để thể hiện lòng thành kính đối với ông bà tổ tiên đã bảo vệ gia đình suốt cả năm qua. Thứ hai, là để chào đón ông Táo về ăn Tết cùng gia đình. Cuối cùng, bữa cơm tất niên chính là dịp để toàn thể gia đình sum họp, nâng ly rượu, chia sẻ những kỷ niệm, và hướng về phía tương lai với niềm hy vọng mới mẻ.

Hiện nay, mặc dù cuộc sống hiện đại ngày càng hối hả, nhưng truyền thống cúng cơm tất niên vẫn được duy trì như một nghi thức quan trọng. Việc mua sắm đồ lễ cũng trở nên thuận tiện hơn. Tuy nhiên, đôi khi, trong sự hối hả, có người vẫn chọn mua vàng mã mà không hiểu rõ ý nghĩa của nó, hoặc chọn những món ăn quá phức tạp và xa lạ với khẩu vị truyền thống của người Việt. Quan trọng nhất vẫn là tâm hồn thành kính và sự tập trung vào giá trị tinh thần của bữa cơm tất niên.

Cúng tất niên không chỉ là dịp để tri ân tổ tiên, mà còn là lời thể hiện sự nhớ đến nguồn gốc, đạo lý "uống nước nhớ nguồn" của dân tộc. Bữa cơm tất niên, mặc dù không phải là một nghi lễ bắt buộc, đã trở thành một phong tục đẹp trong đời sống tâm linh của người Việt Nam. Không khí ấm cúng và vui tươi của bữa cơm tất niên tạo ra một bức tranh rực rỡ, làm cho những ngày đầu xuân trở nên tràn ngập niềm vui và hạnh phúc, làm cho mỗi người giữ mãi trong trái tim những kỷ niệm khó quên về những bữa cơm đặc biệt này. Dù ở đâu, người Việt vẫn luôn nhớ đến không khí ấm áp của bữa cơm tất niên, và mong đợi những ngày tết trở về để sum họp bên gia đình thân yêu, chào đón năm mới trong tình thân thương.

Việt Nam, với hơn 4000 năm lịch sử văn hiến, tỏa sáng không chỉ bởi truyền thống chống giặc bảo vệ non sông qua hàng nghìn năm, hay những tác phẩm văn hóa dân gian phong phú, mà còn bởi hệ thống văn hóa phong tục tập quán độc đáo và đậm chất bản sắc. Không chỉ ở những khía cạnh như ăn mặc, giải trí, mà ngay cả trong việc ăn uống hàng ngày, đặc biệt là trong những dịp lễ, tết, người Việt Nam đã kết tinh hàng chục lễ tết với ý nghĩa sâu sắc, chứng minh cho một cuộc sống tinh thần đa dạng và phong phú qua nhiều thế hệ.

Trong số những ngày lễ quan trọng, có thể nói Tết Nguyên Đán là dịp tết lớn và quan trọng nhất trong năm đối với toàn bộ dân tộc Việt Nam. Trong những ngày này, mọi người không thể thiếu mai, đào, mâm ngũ quả với tam là và tứ là, và bữa cơm tất niên trở thành một nét văn hóa không thể bỏ qua. Việc bỏ lỡ mâm cơm tất niên có vẻ như là bỏ qua một phần trọn vẹn của Tết.

Vào chiều ngày 30 Tết, từng gia đình chuẩn bị kỹ lưỡng để tiễn biệt năm cũ và chào đón năm mới. Theo truyền thống, ngày này, mọi nhà trồng cây nêu để xua đuổi ma quỷ. Trên mảnh sân trước nhà, họ sử dụng vôi trắng vẽ bảng tên và hình vuông cùng hình tròn, tượng trưng cho sự liên kết giữa đời sống cha mẹ và con cái. Tuy nhiên, đặc biệt nhất là bữa cơm tất niên chiều 30 Tết, một bữa cơm gắn kết tất cả các thành viên trong gia đình. Đây thực sự là bữa cơm đoàn viên, nơi mọi người đều có mặt. Theo tư tưởng cổ truyền, gia đình nào càng đông đủ các thế hệ cùng dự bữa tất niên, thì gia đình đó càng phúc lộc, mang lại nhiều may mắn. Bàn thờ tổ tiên không thể thiếu ngũ quả, và các đồ lễ phải được chuẩn bị kỹ lưỡng, tươi tốt nhất. Tùy thuộc vào từng gia đình, có thêm câu đối đỏ, "gậy ông vải" (hai đôi mía buộc khum vào nhau), nhằm tạo thêm sự trang trí và linh thiêng cho không gian.

Ngày nay, mâm cơm tất niên không chỉ mang ý nghĩa tâm linh mà còn trở thành dịp vui vẻ để gia chủ thể hiện lòng hiếu khách và mời gọi láng giềng. Cơm tất niên không nhất thiết phải làm vào đúng ngày 30 Tết, mà có thể lựa chọn bất kỳ ngày nào cuối năm. Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là bỏ qua việc cúng 30 Tết, mà có thể chia thành hai lần làm cơm, một lần để mời khách và một lần cho nội bộ gia đình. Điều này cũng có thể coi là một hình thức vui chơi ngày tết cho những gia đình muốn kéo dài niềm vui. Mặc dù cuối năm là thời kỳ bận rộn nhất, nhưng việc chuẩn bị cơm tất niên mang lại niềm vui đặc biệt, đặc biệt là khi lối sống ngày nay trở nên linh hoạt hơn, và công việc nhà không chỉ là trách nhiệm của phụ nữ. Cuối năm, khi mỗi người đảm nhận một phần công việc, mọi người cảm nhận được sự chia sẻ trong gia đình. Đây là dịp để mỗi người thể hiện tình cảm và sự đồng lòng, làm cho không khí tết trở nên thoải mái, và mâm cỗ trở nên phong phú, đầy ắp niềm vui, một sản phẩm của sự đóng góp từ toàn bộ gia đình. Do đó, với tôi, ngày tất niên chính là ngày tết trọn vẹn nhất.

Trong bữa cơm cuối cùng của năm, mọi thành viên trong gia đình đều hội ngộ. Bất kể năm cũ có những chuyện vui buồn như thế nào, chúng ta đã trải qua và những tổng kết chỉ là để học hỏi và chờ đón năm mới. Đối với những người con xa nhà, những khoảnh khắc bên gia đình trở nên quý giá hơn bao giờ hết. Trong bối cảnh chuyển giao giữa năm mới và năm cũ, giữa thời tiết lạnh lẽo của xứ Bắc, bữa cơm gia đình ấm áp làm tan đi tất cả những khó khăn của năm cũ. Năm mới là niềm vui của trẻ con nhưng cũng là lúc những người trưởng thành cảm nhận sâu sắc về tuổi tác của cha mẹ. Thời gian của trời đất có lẽ là vô hạn, nhưng tuổi tác của con người là hữu hạn, điều này khiến chúng ta trân trọng hơn những khoảnh khắc hiện tại, đặc biệt là những lúc được bên gia đình yêu thương.

Bữa cơm gia đình tràn ngập ấm áp, sum họp vào ngày tất niên 30 Tết không chỉ là một sự kiện quan trọng mà còn là dịp để mọi người cùng nhau chuẩn bị và chia sẻ niềm vui dịp cuối năm. Trưa 30 Tết, không khí trên các con phố sôi động với mọi người hối hả đi chợ, sắm sửa những đồ vật cuối cùng cần thiết cho ngày Tết. Đặc biệt, mâm cơm chiều 30 Tết được đánh giá cao về ý nghĩa, và từng thành viên trong gia đình đều đảm nhận một phần công việc.

Người ở nhà chuẩn bị làm cơm để thắp hương, tạo không khí linh thiêng và trang trọng cho buổi cúng. Những thành viên ở xa cũng sắp xếp để kịp giờ cúng Tất niên, sum họp gia đình. Đây không chỉ là bữa cơm quan trọng nhất trong năm, mà còn là dịp để tất cả mọi người ngồi lại, quây quần, chia sẻ những tâm tư sau một năm đầy những lo toan và thách thức cuộc sống.

Phong tục chuẩn bị bữa cơm cúng Tất niên ngày nay có phần tinh giản và rút gọn so với thời kỳ trước đây. Mặc dù còn những gia đình duy trì truyền thống cổ xưa, nhưng nhiều người đã chuyển sang cách làm đơn giản hơn. Việc cúng truyền thống bao gồm đèn nến, trầu cau, vàng mã, hương, hoa, rượu ngon, và một loạt các món ăn như bánh chưng, dưa muối, thịt gà, chả giò, chả lụa, măng, miến, canh đông mộc nhĩ... được thay thế bằng những món ăn đơn giản nhưng vẫn đảm bảo tinh thần truyền thống.

Dù có sự rườm rà, nhưng điều này vẫn là một nét văn hóa đẹp và độc đáo của dân tộc Việt, thể hiện sự coi trọng đặc biệt đối với dịp tết. Cảm nhận và quan sát ngày nay, nhiều gia đình đã giảm bớt cầu kỳ trong việc chuẩn bị cỗ cúng để phù hợp với lối sống hiện đại, nhưng vẫn giữ được bản sắc văn hóa dân tộc.

Cơm cúng Tết không thể thiếu những món ăn truyền thống như gà, và việc làm những món này thường đòi hỏi sự công phu và kỹ năng. Chẳng hạn, việc chuẩn bị gà trống thiến, luộc chín, và sắp xếp trên bàn cúng với các món khác như nem, giò lụa, xào su hào xào thịt ba chỉ... tất cả đều tạo nên bữa cơm cúng phong cách và đặc sắc.

Nói chung, mặc dù cách sắp xếp cỗ bàn và các món ăn có thể thay đổi theo từng vùng miền, nhưng tinh thần của bữa cơm Tất niên vẫn giữ nguyên giá trị truyền thống và là dịp để mọi người quây quần, thể hiện lòng biết ơn và tôn trọng đối với tổ tiên. Điều này cũng thể hiện sự linh hoạt và thích ứng của người Việt với thời đại mới mà vẫn giữ được giữa truyền thống và hiện đại.