Thuyết minh về bữa cơm tất niên - bài 4
Bữa cơm gia đình ấm áp sum họp vào ngày tất niên 30 Tết. Trưa 30 Tết, mọi người đi chợ sắm sửa những đồ vật cuối cùng cần thiết cho Tết, đặc biệt là mâm cơm chiều 30 Tết. Các thành viên trong gia đình mỗi người một việc. Người ở nhà chuẩn bị làm cơm để thắp hương. Người ở xa thì sắp xếp về kịp giờ cúng Tất niên sum gia đình. Đây được coi là bữa cơm quan trọng nhất trong năm để những người trong gia đình sau một năm bận rộn với những lo toan của cuộc sống, với những khó khăn hay thuận lợi, buồn vui hay khổ đau cùng nhau ngồi lại, quây quần bên nhau để chia sẻ tâm sự.
Về việc chuẩn bị bữa cơm cúng tất niên ngày nay đã có phần tinh giản và rút gọn hơn thời của các cụ rất nhiều. Theo lời bà tôi kể, cơm tất niên để dâng lên ông bà, các ông Táo, ông vải phải chuẩn bị kỹ càng nào là đèn nến, trầu cau, vàng mã, hương, hoa, rượu ngon, rồi các món mặn xếp thành 4, 6, 8 đĩa, bát lớn, với đầy đủ các thức như bánh chưng, dưa muối, thịt gà, chả giò, chả lụa, măng, miến, canh đông mộc nhĩ,... Tất cả cỗ bàn cúng phải được chuẩn bị cẩn thận, sắp xếp đúng trình tự một cách trang nghiêm và tinh tế, thiếu đi một thức thì là tỏ vẻ không thành kính với tổ tiên, trời đất. Rồi đến việc cúng vái cũng phải có lệ đàng hoàng, người cúng là người chủ trong gia đình, tốt nhất là đàn ông, thậm chí có những gia đình nặng truyền thống, lễ nghi, người cúng còn phải mặc cả áo dài, khăn đóng, khấn là phải khấn theo bài.
Tuy nhiên dù có rườm rà, nhưng đó lại là một nét văn hóa đẹp và đặc trưng của dân tộc Việt, thể hiện đúng tinh thần truyền thống, coi trọng dịp tết nhất, dịp lễ một năm chỉ có một lần. Còn ngày nay, họa hoằn lắm tôi mới thấy có gia đình chuẩn bị cơm cúng tất niên linh đình và trang trọng, phần thì không biết cúng, phần thì muốn tinh giản để bớt chút thời gian nghỉ ngơi dịp cuối năm. Thế nên 0 cũng đơn giản đi phần nào cho phù hợp với lối sống hiện đại mà vẫn không làm mất đi bản sắc văn hóa dân tộc.
Cơm cúng thì nhất định phải có gà, người ta bắt lấy một con gà trống thiến, to béo đem làm thịt một cách cẩn thận, cột chân cột cánh, cố định đầu sao cho con gà trống có hình dáng như đang ngồi chầu. Sau đó cho vào một nồi nước to luộc chín, rồi đem vớt ra để vào chiếc đĩa lớn. Nhân có nồi nước suýt, ta thả luôn một nắm miến hương, vài tai mộc nhĩ vào nấu cho sôi, nêm nếm cẩn thận là đã có một bát canh cúng. Tiếp theo một món không bao giờ thiếu trong cỗ bàn cúng ấy chính là nem, việc cuốn gia nem cũng khá kỳ công, từ các nguyên liệu mộc nhĩ, miến, thịt ba chỉ, trứng, đậu phộng, ít cà rốt thái sợi, hành lá được băm nhỏ rồi trộn đều, thêm chút muối, chút bột ngọt. Sau đó đem gói thành những chiếc nem vừa ăn, nhà ai có cô con gái khéo tay thì nem có thể gói được thành nhiều hình thù như hình trụ, hình tam giác, sau đó đem chiên vàng giòn trông thật thích mắt.
Dĩ nhiên rằng như cách sắp xếp cỗ bàn thì nem bao giờ cũng đi chung với giò lụa thành một đĩa, người ta xếp giò đã cắt miếng, cắt khoanh vào giữa rồi xếp nem chung quanh. Nếu có thời gian có thể làm thêm một món xào đơn giản, ví như su hào xào thịt ba chỉ chẳng hạn. Ngoài ra trong mâm cơm cúng của người miền Bắc chẳng thể nào thiếu được ít dưa hành, dưa kiệu, cặp bánh chưng, cùng với chút rượu ngon. Đặc biệt dù đã có bánh chưng nhưng người ta vẫn thường đồ thêm đĩa xôi để cúng cho đa dạng. Nếu như người miền Trung thường sắp cỗ cúng trước cửa nhà, thì người miền Bắc lại cúng trực tiếp trên bàn thờ, đã bày sẵn hoa, nhang đèn, mâm ngũ quả, chỉ việc đem cỗ cúng đặt cẩn thận lên bàn thờ, rót rượu rồi khấn vái, thắp ba nén nhang là được. Trong lúc cúng, không nhất thiết phải là người nam hay chủ gia đình, mà chỉ cần là người trong nhà, ăn vận lịch sử đứng ra cúng. Sau khi đợi cháy hết nhang, thì lại lên xin ông bà, ông Táo cho hạ cỗ xuống và bắt đầu ăn bữa cơm tất niên.
Nói chung phong tục mỗi vùng mỗi khác, món ăn cúng cũng thường thay đổi sao cho phù hợp với khẩu vị hiện đại, những món ăn truyền thống cầu kỳ làm ra chưa chắc đã ngon nay được thay bằng những món đơn giản nhưng bổ dưỡng, âu cũng là điều hợp lý và nên làm. Miễn sao chúng ta vui vẻ và bữa cơm tất niên vẫn giữ được những giá trị ý nghĩa truyền thống là được.
Nói đến cơm tất niên, tức là lại thấy không khí tết đang bao trùm tràn ngập, những ngày cuối năm tuy rằng tất bật vội vàng, nhưng cũng lại là những ngày tháng bận rộn mà đầy ấm áp. Gia đình quây quần bên nhau gói bánh, dọn dẹp nhà cửa, chuẩn bị cơm cúng, rồi cùng nhau ăn những món ăn do chính tay mình chuẩn bị, có lẽ rằng dù đi khắp chân trời tận hưởng bao nhiêu mỹ thực cũng chẳng bằng mâm cơm tất niên ở nhà, bên cha mẹ, bên người thân.
