Dạy học nhóm là một hình thức xã hội của dạy học và học sinh của một lớp được chia thành các nhóm nhỏ, thực hiện nhiệm vụ trong một thời gian cho trước và tự hoàn thành nhiệm vụ được giao. Kết quả của nhóm sẽ được trình bày trước lớp.

10 tiêu chí để thành lập nhóm:

• Nhóm gồm những người tự nguyện, có cùng hứng thú với nhau.
• Các nhóm ngẫu nhiên bằng cách gọi theo danh sách hoặc đếm số thứ tự.
• Nhóm ghép hình phân chia bằng cách ghép 1 bức tranh hoặc tờ giấy lại.
• Các nhóm có chung đặc điểm là sinh theo tháng hoặc cùng ngày.
• Nhóm cố định trong một thời gian dài
• Nhóm có học sinh khá để hỗ trợ học sinh yếu.
• Phân chia theo năng lực học tập.
• Phân chia theo dạng học tập.
• Nhóm với các bài tập khác nhau.
• Phân chia học sinh nam, học sinh nữ.

Tiến trình dạy học nhóm có thể chia làm 3 giai đoạn:

• Nhập đề và giao nhiệm vụ
• Làm việc nhóm: gồm các bước chuẩn bị, lập kế hoạch làm việc, thỏa thuận quy tắc làm việc, tiến hành giải quyết nhiệm vụ và chuẩn bị báo cáo.
• Trình bày kết quả và đánh giá, nhận xét.

Ưu điểm của phương pháp dạy học nhóm là:

• Phát huy tính tích cực, tự lực và tính trách nhiệm của học sinh.
• Phát triển năng lực cộng tác làm việc.
• Phát triển năng lực giao tiếp.
• Hỗ trợ quá trình học tập mang tính xã hội.
• Tăng cường sự tự tin cho học sinh.
• Tạo khả năng dạy học phân hóa.
• Hiệu quả học tập cao.

Nhược điểm của phương pháp:

• Đòi hỏi nhiều thời gian
• Nhiều khi kết quả mang lại không như mong muốn
• Lớp ồn

Theo nghiên cứu từ McKinsey, kỹ năng giải quyết vấn đề là kỹ năng quan trọng luôn có mặt trong top bảng xếp hạng các kỹ năng quan trọng nhất mà công dân toàn cầu tương lai cần có. Do vậy, kỹ năng giải quyết vấn đề cần được trau dồi ngay từ khi học sinh còn ngồi trên ghế nhà trường. Ngày nay với sự phát triển của giáo dục, phương pháp dạy học giải quyết vấn đề tạo cơ hội cho học sinh được bồi dưỡng và nâng cao kỹ năng phát hiện và suy nghĩ, sáng tạo để tìm ra giải pháp – đây là một kỹ năng rất quan trọng trong thế giới hiện đại.

Giải quyết vấn đề có vai trò vô cùng quan trọng trong sự phát triển nhận thức và tư duy của con người. Mục đích của phương pháp này là giúp rèn luyện năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề.

Tiến hành theo 3 bước như sau:

• Phát hiện vấn đề: Học sinh cần phân tích được tình huống có vấn đề xảy ra nhằm phát hiện và trình bày vấn đề rõ ràng.
• Nội dung giải quyết vấn đề: học sinh sẽ tìm ra các phương án để giải quyết vấn đề và chọn ra phương án tối ưu nhất.
• Giải quyết vấn đề: Từ những phương án được ra, học sinh sẽ so sánh, phân tích và đánh giá phương án tốt nhất để giải quyết vấn đề.

Nghiên cứu trường hợp là một phương pháp dạy học, trong đó người học tự lực nghiên cứu một tình huống
thực tiễn và giải quyết các vấn đề của tình huống đặt ra. Vì vậy, sử dụng bài tập nghiên cứu trường hợp trong dạy học phần
Sinh thái học ở trung học phổ thông là một trong những biện pháp phát triển các năng lực then chốt của học sinh như
năng lực tự học, năng lực hợp tác, đặc biệt là năng lực giải quyết vấn đề.

Phương pháp này được sử dụng trong nhiều lĩnh vực khác nhau. Đối với dạy học, phương pháp này học sinh sẽ phải tự nghiên cứu một tình huống thực tiễn và giải quyết tình huống có vấn đề đó cùng nhóm của mình.

Tiến trình:

• Nhận biết trường hợp vấn đề xảy ra
• Thu thập thông tin từ những tài liệu có sẵn và tự tìm kiếm
• Nghiên cứu tìm phương án giải quyết vấn đề
• Đưa ra quyết định giải quyết
• Lập luận và bảo vệ phương án
• So sánh với các phương án trong thực tế

Khái niệm dạy học theo dự án đó là mô hình dạy học mà ở đó, học sinh sẽ phải phối hợp cùng nhau để dựa trên kiến thức được học và sự hỗ trợ của giáo viên để giải quyết một vấn đề học tập. Từ những vấn đề được giải quyết, học sinh có thể tạo thành các sản phẩm có thể giới thiệu, công bố. Dạy học dự án là phương pháp người học thực hiện nhiệm vụ học tập phức hợp để tạo ra các sản phẩm học tập.

Một mô hình dạy học dự án sẽ có những kỹ thuật giảng dạy được xây khác nhau. Thường thì những dự án học sinh tham gia đều có sự hỗ trợ của của các giáo viên hoặc những người có chuyên môn để giúp học sinh có thể nắm bắt vấn đề, hiểu rõ được nội dung hơn. Ngoài ra còn có sự hỗ trợ từ các thiết bị công nghệ để hỗ trợ cho quá trình của học sinh được suôn sẻ hơn.

Có thể phân loại như sau:

• Theo chuyên môn giảng dạy
• Theo sự tham gia của người học
• Theo sự tham gia của giáo viên
• Theo thời gian
• Theo nhiệm vụ

Tiến trình dạy học theo dự án:

• Xác định vấn đề và mục đích của dự án
  
• Xây dựng kế hoạch thực hiện dự án
• Thực hiện dự án
• Trình bày dự án
• Đánh giá dự án

WebQuest là một phương pháp dạy học, trong đó học sinh tự lực thực hiện trong nhóm một nhiệm vụ về một chủ đề phức hợp, gắn với tình huống thực tiễn. Những thông tin cơ bản về chủ đề được truy cập từ những trang liên kết (Internet links) do giáo viên chọn lọc từ trước. Việc học tập theo định hướng nghiên cứu và khám phá, kết quả học tập được học sinh trình bày và đánh giá.

Phương pháp khám phá - WebQuest là phương pháp phổ biến hiện nay được áp dụng nhiều đối với sinh viên đại học, cao đẳng. Yêu cầu học sinh phải sử dụng công nghệ thông tin trong việc tìm kiếm bài học và tự học.

Quy trình thiết kế:

• Chọn và giới thiệu chủ đề với yêu cầu: phù hợp với nội dung, gây hứng thú, gắn với thực tiễn, tìm được tài liệu trên mạng.
• Tìm tài liệu học tập: Đòi hỏi nhiều công sức tìm kiếm. Sau khi tìm kiếm được thông tin phải ghi rõ nguồn tìm kiếm thông tin.
• Xác định mục đích và nhiệm vụ rõ ràng, yêu cầu đạt được trong việc thực hiện thiết kế.
• Thiết kế tiến trình nội dung bằng cách đưa ra những chỉ dẫn, hỗ trợ học sinh trong quá trình làm việc.
• Trình bày trang web
• Tiến hành với học sinh để đánh giá và sửa chữa
• Qua việc đánh giá rút ra kinh nghiệm và sửa chữa cùng với sự tham gia của học sinh.

Thuyết trình hay còn gọi là phương pháp dùng lời nói sinh động để trình bày tài liệu mới hoặc tổng kết những tri thức mà học sinh tiếp nhận được. Thuyết trình trong dạy học là cách thức người dạy truyền thụ kiến thức, kỹ năng cho người học thông qua lời nói và các hình ảnh, mô hình phụ trợ (nếu có) để trình bày, giải thích, làm sáng tỏ nội dung bài học.

Trong phương pháp dạy học thuyết trình, giáo viên trình bày các khái niệm học tập cho học sinh. Giáo viên tìm hiểu các khái niệm khác nhau trước và giải thích các khái niệm trong lớp học. Giáo viên sẽ chủ động tham gia vào phương pháp giảng bài còn học sinh sẽ nghe giảng một cách thụ động. Để làm cho bài giảng hấp dẫn và lôi cuốn hơn, giáo viên sử dụng các chiến lược khác nhau. Những chiến lược này nâng cao kết quả của phương pháp giảng bài và cải thiện tỷ lệ duy trì học tập của học sinh.

Cấu trúc của phương pháp: cũng tương tự như các phương pháp trên. Tuy nhiên, để đạt hiệu quả cao khi sử dụng phương pháp này yêu cầu cần trình bày vấn đề chính xác, rõ ràng, dễ hiểu theo một trình tự logic chặt chẽ, có tính thực tiễn cao,... Lời nói rõ ràng, trong sáng, giàu hình tượng, chuẩn xác, tốc độ, âm lượng vừa phải, hành vi, cử chỉ phù hợp. bên cạnh đó, phải biết cách đặt vấn đề và giải quyết vấn đề đó. Sử dụng phối hợp các phương pháp khác.

Cùng với những phương pháp trên, hỏi - đáp cũng là một lựa chọn quen thuộc được áp dụng trong công tác giảng dạy. Là phương pháp vấn đáp hay đàm thoại được sử dụng nhằm mục đích giúp học sinh tiếp thu kiến thức mới và củng cố kiến thức cũ.

Trong các phương pháp dạy học giúp trẻ hình thành sự nhanh nhạy, thông minh không thể không kể đến phương pháp hỏi đáp. Hỏi – đáp thể hiện ở sự đối thoại giữa thầy cô và học sinh căn cứ vào kiến thức liên quan đến bài học, kiến thức trong sách vở. Mở rộng ra, giáo viên cần giúp học sinh có những kiến thức thực tiễn nhất định để hiểu bài học sâu hơn cũng như áp dụng tốt hơn.

Kĩ thuật đặt câu hỏi:

• Chuẩn bị câu hỏi ban đầu bằng cách xây dựng một hệ thống câu hỏi gồm 2 nhóm ( câu hỏi chốt, câu hỏi khái quát; câu hỏi mở rộng hay câu hỏi bổ sung).
• Xem xét sự phù hợp của các câu hỏi trong hệ thống câu hỏi đặt ra với yêu cầu: câu hỏi phải rõ ràng, dễ hiểu, chính xác, phù hợp với mục đích hỏi.

Phương pháp dạy học tích cực là nói về việc áp dụng những phương pháp giáo dục theo hướng phát huy tính tích cực, sự sáng tạo của người học. Đây rõ ràng không phải là khái niệm, hay lý thuyết suông mà nó đã và đang được áp dụng cực kỳ hiệu quả

Tạo không gian và thời gian để học sinh dành cho việc tự học cũng là phương pháp tích cực trong giảng dạy. Giáo viên nên quan tâm dạy cho học sinh phương pháp học ngay từ bậc Tiểu học. Nếu rèn luyện cho học sinh có được phương pháp, kĩ năng, thói quen, ý chí tự học thì sẽ tạo cho các em lòng ham học, khơi dậy nội lực vốn có trong mỗi con người, kết quả học tập từ đó sẽ được nhân lên gấp bội.

Ngoài ra, thông qua tự học, các em học sinh cũng có thể huy động những tư tưởng mới mẻ, độc đáo về một chủ đề của các thành viên trong thảo luận. Cô giáo nên đưa ra những vấn đề để học sinh suy nghĩ và tranh luận, hoặc đưa yêu cầu, câu hỏi để các em có thể tự tìm hiểu và tích lũy kiến thức. Tự học còn là cách rèn luyện tính cách rất tốt, giúp người học có thể chủ động hơn trong công việc sau này.

Trong dạy học, việc đánh giá học sinh không chỉ nhằm mục đích nhận định thực trạng và điều chỉnh hoạt động học của trò mà còn đồng thời tạo điều kiện nhận định thực trạng và điều chỉnh hoạt động dạy của thầy. Trong phương pháp tích cực, giáo viên phải hướng dẫn học sinh phát triển kĩ năng tự đánh giá để tự điều chỉnh cách học. Liên quan với điều này, giáo viên cần tạo điều kiện thuận lợi để học sinh được tham gia đánh giá lẫn nhau. Tự đánh giá đúng và điều chỉnh hoạt động kịp thời là năng lực rất cần cho sự thành đạt trong cuộc sống mà nhà trường phải trang bị cho học sinh.

Việc kiểm tra, đánh giá không thể dừng lại ở yêu cầu tái hiện các kiến thức, lặp lại các kĩ năng đã học mà phải khuyến khích trí thông minh, óc sáng tạo trong việc giải quyết những tình huống thực tế. Từ dạy và học thụ động sang dạy và học tích cực, giáo viên không còn đóng vai trò đơn thuần là người truyền đạt kiến thức, giáo viên trở thành người thiết kế, tổ chức, hướng dẫn các hoạt động độc lập hoặc theo nhóm nhỏ để học sinh tự lực chiếm lĩnh nội dung học tập, chủ động đạt các mục tiêu kiến thức, kĩ năng, thái độ theo yêu cầu của chương trình. Giáo viên phải có trình độ chuyên môn sâu rộng, có trình độ sư phạm lành nghề mới có thể tổ chức, hướng dẫn các hoạt động của học sinh mà nhiều khi diễn biến ngoài tầm dự kiến của giáo viên.

Thảo luận nhanh cũng là một trong những phương pháp dạy học hiệu quả giúp các em học sinh có thể tiếp thu kiến thức trực tiếp, sinh động hơn. Đẩy mạnh việc huy động sự tham gia của các thành viên trong lớp đối với một câu hỏi nào đó. Thông qua việc các thành viên lần lượt nêu ngắn gọn và nhanh chóng, để thu thông tin phản hồi đa chiều, từ đó cải thiện tình trạng giao tiếp và không khí học tập trong lớp học.

Quy tắc thực hiện thảo luận nhanh:

• Có thể áp dụng bất cứ thời điểm nào khi các thành viên thấy cần thiết và đề nghị;
• Lần lượt từng người nói suy nghĩ của mình về một câu hỏi đã thoả thuận
• Mỗi người chỉ nói ngắn gọn 1-2 câu ý kiến của mình;
• Chỉ thảo luận khi tất cả đã nói xong ý kiến.

Phương pháp dạy học cần phải giúp cho học sinh phát huy được tính chủ động, tích cực, khả năng sáng tạo và tự giác trong học tập. Tuỳ vào điều kiện học tập của từng lớp, môn học, khả năng ứng dụng kiến thức thực tế… để đưa ra nội dung và định hướng phù hợp. Việc áp dụng đúng phương pháp giảng dạy sẽ giúp học sinh phát triển khả năng tư duy, nhận thức, có sự chủ động và tích cực trong học tập.