Bọ ngựa hay bọ ngựa cầu nguyện là một nhóm sinh vật lớn trong thế giới côn trùng. Chúng có khoảng 2.200 loài thuộc 9 họ. Trong 9 họ, Mantidae là họ lớn mạnh và có nhiều loài nhất. Bọ ngựa có thể sống trong cả khí hậu nhiệt đới và ôn đới. Cùng Pest-Solutions tìm hiểu về đặc điểm, tập tính, sinh sản và phân bố của loài sát thủ này.

Bộ này gồm các loài bọ ngựa, xuất hiện khoảng từ 20 triệu năm trước. Là loài côn trùng cỡ lớn, dài 40 – 80 mm, có hai cánh trước và hai cánh sau phát triển rộng. Hai cánh sau trông như tấm kính và chỉ ở viền trước trên đầu mút, cánh có màu xanh lá cây nhạt hoặc nâu nhạt.

Đốt ngực trước dạng ống kéo dài và ở phía trong các xư­ơng chậu của đôi chân trước có 1 chấm đen, thường với một điểm nâu sáng ở chính giữa. Đôi chân trước có dạng l­ưỡi kiếm, bờ trong có răng, dùng để bắt mồi và chiến đấu với kẻ thù. Con cái thường lớn hơn con đực (Cái 48 – 76 mm; đực 40 – 61 mm). Màu sắc thay đổi theo màu của nơi ở (nhất là khi rình mồi): màu thường xuất hiện xanh lá cây, màu cỏ úa hoặc vàng, nâu. Chúng có mắt được ghép bởi nhiều tế bào thị giác khác nhau giúp chúng có thể nhìn từ khoảng cách rất xa.

Thông tin mô tả:

• Tên Latin: Mantis religiosa
• Họ: Bọ ngựa Mantidae
• Bộ: Bọ ngựa Mantoptera
• Nhóm: Côn trùng
• Tuổi thọ trung bình: 1 năm

Bọ ngựa cầu nguyện (Pray Mantid), được đặt tên bởi tập tính của chúng. Pray có nghĩa cầu nguyện, bởi tư thế đứng của chúng như đang chắp tay cầu nguyện một điều gì đó.

Cặp chân trước của chúng có gai, đây là món vũ khí để bắt và giữ con mồi. Phần đầu có khả năng xoay 300 độ, cho phép chúng có tầm nhìn rộng mà không cần di chuyển cơ thể. Bọ ngựa săn mồi chủ yếu nhờ tầm nhìn, vì vậy chúng chỉ hoạt động vào ban ngày.

Họ hàng gần nhất của bọ ngựa là mối và gián, đôi khi 3 loài này còn được xếp hạng vào chung một bộ thay vì cho chúng những phân bộ. Đây là điều cho đến nay vẫn còn là đề tài tranh luận của các nhà sinh vật học.

Con non và trưởng thành đều ăn thịt các loài côn trùng nhỏ khác như ruồi, bướm, ấu trùng, bọ cánh cứng, ong, gián, v.v... Nhưng thức ăn chủ yếu vào mùa hè và đông là lá cây non bởi khi đó côn trùng khan hiếm. Con trưởng thành thậm chí còn ăn cả chim nhỏ, thằn lằn, rắn, chuột. Bọ ngựa thường treo mình lơ lửng trên thân cây hay cành lá chờ con mồi đi ngang qua, rồi dùng hai chân trước có gai nhọn bắt và kẹp con mồi lại (hành động này diễn ra rất nhanh), con mồi sẽ không chết ngay và bọ ngựa ăn dần con mồi khi mồi vẫn còn sống. Đây cũng là điều đặc biệt của bọ ngựa, bọ ngựa không bao giờ ăn những con mồi đã chết. Rất nhiều bọ ngựa cái ăn thịt bạn tình của chúng sau và thậm chí ngay trong khi đang giao phối.

Bọ ngựa là loài động vật ăn thịt, chúng là những kẻ săn mồi đáng sợ trong tự nhiên và ăn bất cứ thứ gì có thể ăn. Nguồn thức ăn chính của chúng là những loại côn trùng nhỏ như ruồi, muỗi, ong, bọ cánh cứng, gián. Trong môi trường thiếu thốn nguồn thức ăn, chúng có thể ăn thịt lẫn nhau.

Bọ ngựa săn mồi bằng chiến thuật phục kích để bắt mồi. Với tốc độ đáng kinh ngạc của mình, chúng tấn công và bắt giữ con mồi trong nháy mắt với đôi chân trước khỏe mạnh, sau đó nuốt con mồi. Một số loài bọ ngựa lớn ăn những con mồi lớn hơn như cá, nhện, chim, rắn và thậm chí cả chuột.

Nếu bạn nuôi bọ ngựa, hãy cho chúng ăn những thực phẩm sau đây:

• Ruồi giấm
• Bột gạo
• Sâu tơ nhỏ
• Ấu trùng ruồi
• Bướm đêm
• Dế
• Châu chấu
  

Loài côn trùng này là những kẻ săn mồi đáng gờm. Chúng có những cái đầu hình tam giác nằm trên cái “cổ” dài. Bọ ngựa có thể quay đầu 180 độ để quan sát xung quanh bằng hai mắt kép lớn và ba mắt đơn khác nằm giữa chúng.

Màu sắc phổ biến của loài bọ ngựa là màu xanh lá cây hoặc màu nâu và được ngụy trang tốt trên các loại cây mà chúng sinh sống, bọ ngựa nằm phục kích hoặc kiên nhẫn rình rập. Chúng sử dụng hai chân trước để ngoạm chặt con mồi với phản xạ nhanh đến mức khó có thể nhìn thấy bằng mắt thường. Chân của chúng được trang bị thêm những chiếc gai để bắt mồi và ghim chặt nó tại chỗ.

Đặc biệt, với hình dáng giống loài hoa phong lan, bọ ngựa phong lan (Hymenopus coronatus) thường tận dụng lợi thế này để thu hút và bắt gọn con mồi một cách dễ dàng. Trên thực tế, bọ ngựa phong lan không chỉ giống hoa, mà thậm chí còn có vẻ đẹp quyến rũ hơn một số loài hoa thật. Theo các nhà nghiên cứu, cách ngụy trang độc đáo của loài côn trùng này xuất phát từ bộ phận chân có hình dáng giống như cánh hoa phong lan của chúng. Phần chân giống cánh hoa được sử dụng để đánh lạc hướng con mồi, trong khi đó các răng cưa nằm ở cặp chân trước được dùng để bắt con mồi. Bọ ngựa phong lan được coi là một trong số những loài ngụy trang giỏi nhất trong thế giới động vật. Loài này thường sống trong các khu rừng mưa ở các nước Đông Nam Á, chủ yếu là Malaysia và Indonesia.

Mặc dù đôi chân trước của chúng trông có vẻ dũng mãnh và đáng sợ, nhưng nó không được dùng để tự vệ. Nhà tiên tri này chủ yếu tự vệ bằng cách ngụy trang, ẩn mình vào môi trường thực vật để đánh lừa kẻ thù.

Một số bọ ngựa phản ứng với kẻ thù bằng cách đập đôi cánh của mình làm cơ thể chúng trông lớn hơn để hi vọng kẻ thù sẽ cân nhắc lại.

Loài côn trùng này có thể cắn, nhưng chúng không có nọc độc. Chúng có thể là con mồi của các loài động vật ăn thịt lớn như ễnh ương, rắn và các loài bò sát khác. Thậm chí, chó và mèo cũng có thể nuốt sống chúng, vì thế bạn nên chú ý điều này nếu có nuôi bọ ngựa.

Loài côn trùng này có thể cắn, nhưng chúng không có nọc độc. Kẻ thù của loài bọ ngựa là rắn, ếch và các loại bò sát. Chúng có thể là con mồi của các loài động vật ăn thịt lớn như ễnh ương, rắn và các loài bò sát khác. Thậm chí, chó và mèo cũng có thể nuốt sống chúng, vì thế bạn nên chú ý điều này nếu có nuôi bọ ngựa.

Mùa thu là mùa sinh sản mạnh nhất của bọ ngựa. Sau khi giao phối, con cái sẽ ăn thịt con đực để cung cấp chất dinh dưỡng tăng thêm số lượng trứng. Con cái gắn túi trứng của nó dưới lá hoặc cành cây. Trứng sẽ trải qua mùa đông và nở vào đầu mùa xuân và đầu mùa hè khi nhiệt độ ấm lên.

Vòng đời của bọ ngựa bắt đầu với một quả trứng, trứng được sinh ra trước mùa đông. Sau khi giao phối, bọ ngựa cái thụ tinh và sản xuất 100-400 trứng. Trứng được đặt ở một nơi an toàn như trên một lá cứng hoặc dưới một gốc cây, trứng cũng có thể được đặt trong một chiếc túi, được gọi là ootheca. Chiếc túi được gắn chặt trên cành cây, là một lớp vỏ bảo vệ rất cứng và có khả năng chịu được những thay đổi thời tiết khắc nghiệt. Trứng vẫn chưa nở trong mùa đông nhưng vào giữa mùa xuân khi nhiệt độ ấm lên, ấu trùng sẽ làm nứt vỏ trứng và xuất hiệ

Ấu trùng mới sinh ra từ trứng dài khoảng 4mm. Chúng cần thời gian phát triển để đạt đến hình thái trưởng thành. Trong quá trình này, ấu trùng ăn và ăn, sau đó lột da nhiều lần trong vài tháng cho đến khi trưởng thành.

Bọ ngựa cái ăn thịt cả bạn đời của mình ngay sau hoặc thậm chí ngay khi chúng đang giao phối. Tuy nhiên, hành vi này dường như không ngăn cản con đực sinh sản. Bọ ngựa cái thường đẻ hàng trăm trứng trong một tổ. Những quả trứng nhỏ ấy dần dần nở ra những chú bọ ngựa con với vẻ ngoài giống như phiên bản tí hon của bố mẹ chúng.

Bọ ngựa trải qua quá trình biến đổi không hoàn toàn gồm 3 giai đoạn: trứng, ấu trùng và trưởng thành. Thời gian hoàn thành vòng đời của bọ ngựa tùy thuộc vào nhiệt độ môi trường.

Trứng: Vòng đời của bọ ngựa bắt đầu với một quả trứng, trứng được sinh ra trước mùa đông. Sau khi giao phối, bọ ngựa cái thụ tinh và sản xuất 100-400 trứng. Trứng được đặt ở một nơi an toàn như trên một lá cứng hoặc dưới một gốc cây, trứng cũng có thể được đặt trong một chiếc túi, được gọi là ootheca. Chiếc túi được gắn chặt trên cành cây, là một lớp vỏ bảo vệ rất cứng và có khả năng chịu được những thay đổi thời tiết khắc nghiệt. Trứng vẫn chưa nở trong mùa đông nhưng vào giữa mùa xuân khi nhiệt độ ấm lên, ấu trùng sẽ làm nứt vỏ trứng và xuất hiện (sau khoảng 3 – 10 tuần).

Ấu trùng: Khi mới sinh ra, ấu trùng có màu nhợt nhạt, chúng sẽ ở lại quanh vỏ trứng trong một thời gian. Đây là trong giai đoạn ấu trùng sẽ ăn thịt lẫn nhau để lấy chất dinh dưỡng. Sau khi phát tán, chúng sẽ bắt đầu đi săn những con côn trùng nhỏ như ruồi giấm. Ấu trùng trải qua một loạt các giai đoạn tăng trưởng lặp đi lặp lại. Ở mỗi giai đoạn, chúng rụng bộ xương ngoài của mình thông qua một quá trình gọi là lột da, cho phép cơ thể phát triển đến một kích thước lớn hơn. Ấu trùng lột da khoảng 6 lần trước khi chúng bắt đầu giai đoạn tiếp theo của vòng đời. Ấu trùng dễ bị tổn thương bởi các loài ăn thịt lớn khác như dơi, chim và nhện, và không phải tất cả ấu trùng bọ ngựa đều sống sót qua giai đoạn này.

Vị thành niên: Đây là giai đoạn trưởng thành chưa chính thức của bọ ngựa, tuy hình dáng hoàn toàn giống một con bọ ngựa trưởng thành nhưng một số chức năng trong cơ thể vẫn chưa hoàn thiện. Ở giai đoạn này, đôi khi chúng thường lột da, đó là điểm khác biệt so với bọ ngựa trưởng thành. Bọ ngựa ở giai đoạn này có xu hướng chậm chạp trước khi họ lột da và hiếm khi ăn trong thời gian này. Sau mỗi lần lột da, chúng dễ bị tổn thương bởi các tác động bên ngoài và chúng phải trốn ở một nơi nào đó an toàn trong vài giờ để không bị trở thành thức ăn. Quá trình lột da kết thúc vào đầu mùa hè, khi nó đã trở nên cứng cáp và trở thành một người trưởng thành thực sự.

Trưởng thành: Bọ ngựa trưởng thành thường có chiều dài từ 1 – 6 inch (2,5 – 15cm), kích thước khác nhau tùy thuộc vào loài. Con cái dễ dàng phân biệt bởi cái bụng to hơn và cơ thể lớn hơn so với con đực. Ngoài côn trùng nhỏ, bọ ngựa còn lùng sục chim nhỏ, chuột, thằn lằn và ếch cây. Bọ ngựa cầu nguyện có một hành vi khá thú vị khi chúng giao phối với nhau, con cái sẽ cắt đứt đầu của con đực sau cuộc ân ái vì cho rằng cái đầu làm giảm cảm xúc tình dục của cô. Sau khi giao phối, con cái ăn vào phần còn lại của cơ thể con đực. Đến thời kỳ sinh sản, chúng nhanh chóng tìm một nơi an toàn để đẻ trứng, hàng trăm quả trứng được sinh ra và vòng đời của bọ ngựa tiếp tục tiếp diễn. Bọ ngựa cái sẽ chết sau khi đẻ trứng.

Màu sắc cơ thể thường mang tích chất bảo vệ ngụy trang phù hợp với màu sắc của cây và nơi sống, loài này có 3 màu cơ bản như đã mô tả ở trên. Thường gặp chúng trên các cây to, cây bụi hơn là trên cây thân cỏ.

Phân bố:

• Việt Nam: khắp trên lãnh thổ Việt Nam, theo các tài liệu đã tìm thấy chúng ở Lạng Sơn, Quảng Ninh, Ninh Bình, Quảng Bình, Đây là loài duy nhất thuộc bộ bọ ngựa Mantodea được đưa vào sách đỏ Việt Nam
• Thế giới: là loài phân bố rộng ở cả vùng ôn đới và nhiệt đới thuộc các châu lục: châu Âu, châu Á, châu Phi, thậm chí cả ở Bắc Mỹ và Australia.

Đây là loài côn trùng có lợi nhiều hơn có hại vì chúng tiêu diệt nhiều côn trùng có hại, đặc biệt chúng còn ăn rất nhiều các loài rệp hại cây (Aphididae). Chúng còn làm đẹp cho thiên nhiên. Tuy nhiên đôi khi chúng còn ăn cả ong mật và các loại côn trùng có lợi khác.

Bọ ngựa hầu hết có lợi và các loài côn trùng có ích cho các hoạt động sản xuất của con người vì chúng chỉ ăn các loại sâu bọ và không gây hại cho mùa màng. Tại Trung Quốc, người ta đã quan sát bọ ngựa săn mồi và từ đó nghĩ ra môn Đường lang quyền

Cho đến nay, ít nhất 2000 loài được tìm thấy tại các khu vực nhiệt đới. Chỉ 18 loài được tìm thấy tại lục địa Bắc Mỹ. Bọ ngựa thuộc họ Mantidae chiếm đến 80% số lượng trong bộ Mantodea.

Sẽ không dễ dàng để bạn tìm được một con bọ ngựa bản địa ngay tại Mỹ. Bọ ngựa Trung Quốc (Tenodera aridifolia) được tìm thấy gần thành phố Philadelphia (thuộc tiểu bang Pennsylvania) gần 80 năm trước. Con bọ ngựa này được đo dài tới 10cm.

Bọ ngựa Châu Âu (Mantis religiosa) có màu xanh lá cây nhạt và có kích thước bằng một nửa của bọ ngựa Trung Quốc. Bọ ngựa Châu Âu được tìm thấy tại thành phố Rochester (bang New York) gần một thế kỷ trước.

Cả bọ ngựa Trung Quốc và bọ ngựa Châu Âu đều sống tại Hoa Kỳ ngày nay.

Có 3 loài côn trùng được cho là có cùng tổ tiên với nhau: bọ ngựa, gián và mối. Trên thực tế, một số nhà côn trùng học nghiên cứu các côn trùng này cũng đã công nhận mối liên quan hệ chặt chẽ của chúng.

Bạn cố gắng tiến lại gần con bọ ngựa từ đằng sau lưng nó, và có thể bạn sẽ giật mình khi thấy nó quay ngược đầu lại để nhìn bạn. Không có loài côn trùng nào có thể làm được điều này. Bọ ngựa cầu nguyện có một khớp mềm giữa đầu và ngực cho phép họ xoay đầu. Khả năng này, cùng với khuôn mặt dài, và đôi chân trước luôn đưa ra phía trước, hầu hết đều khiến chúng ta khiếp sợ.

Là một loài côn trùng ăn thịt, bọ ngựa sống chủ yếu ở nhiều nước châu Á. Có nhiều ý kiến cho rằng loài bọ ngựa có mối quan hệ gần gũi với gián, châu chấu và dế. Bọ ngựa có thể quan sát một khu vực lớn với khả năng xoay đầu 180 độ.

Ngoài cặp mắt lớn, chúng còn có thêm 3 con mắt nhỏ ở giữa để tăng khả năng phát hiện con mồi. Khả năng này cho phép bọ ngựa nhận diện được những kẻ săn mồi và con mồi một cách nhanh nhất để có hành động phù hợp. Ngoài ra, loài bọ ngựa này còn có khả năng ngụy trang tuyệt vời khi dễ dàng biến mất trong những tán lá xanh. Loài bọ ngựa được nhiều người biết đến vì việc ăn thịt đồng loại, đặc biệt là bọ ngựa cái sẽ ăn thịt bọ ngựa đực sau khi giao phối.

Là một thành viên trong gia đình bọ ngựa và sinh sống chủ yếu ở những khu rừng mưa nhiệt đới tại các nước Đông Nam Á, đây được xem là một trong những loài động vật có khả năng ngụy trang giỏi nhất thế giới. Nhìn bề ngoài, nhiều người sẽ khó có thể phân biệt loài bọ ngựa này và cánh hoa phong lan. Ngoài việc có màu sắc sặc sỡ giống cánh hoa phong lan, loài bọ ngựa này còn có những chuyển động giống như cánh hoa đu đưa trong gió.

Bốn chân của chúng trông giống hệt như những cánh hoa lan, trong khi các cặp chi trước có răng cưa giống như các loài bọ ngựa khác được sử dụng trong việc nắm bắt con mồi. Bọ ngựa phong lan có thể thay đổi được khoảng 90 màu sắc, giữa sắc hồng và nâu, tùy theo màu sắc của hoa lan. Dù có dáng vẻ nhẹ nhàng, yểu điệu nhưng loài bọ ngựa phong lan rất hung dữ và có thể gây ra những thương tích nhỏ cho con người.

Bọ ngựa phong lan cho thấy một số dị hình lưỡng tính rõ rệt so với bất kỳ loài bọ ngựa nào khác, con đực có kích thước chỉ bằng một nửa so với con cái. Bọ ngựa phong lan được ưa chuộng bởi các nhà lai tạo côn trùng, nhưng chúng rất hiếm và đắt tiền. Chúng chỉ cần một khoảng không gian nhỏ, kiếm thức ăn là các côn trùng bay qua bằng cách ngồi và chờ đợi. Chúng có thể thay đổi được 90 màu sắc, giữa sắc hồng và nâu, tùy theo màu sắc của hoa lan. Con đực được cho là trưởng nhanh hơn so với con cái, trừ khi nhiệt độ hạ xuống 15-18 độ C. Con cái phát triển nhanh nhất ở nhiệt độ và độ ẩm cao từ 30 đến 55 C.

Một con bọ ngựa cầu nguyện có hai đôi mắt to, làm việc cùng nhau để giúp nó giải mã tín hiệu thị giác. Tuy nhiên, vị thần linh này chỉ có một tai nằm ở dưới bụng, gần chân trước. Điều này có nghĩa là bọ ngựa không thể phân biệt hướng âm thanh. Những gì nó có thể làm là phát hiện siêu âm, hoặc âm thanh được sản xuất bởi echolocating của loài dơi.

Các nghiên cứu cho thấy những bọ ngựa cầu nguyện khá giỏi trong việc trốn tránh loài dơi. Một con bọ ngựa đang bay khi phát hiện ra echolocating sẽ dừng lại, rơi tự do, rơi xuống đất và ẩn nấp trong các bụi rậm để trốn khỏi động vật ăn thịt.

Tuy nhiên, không phải tất cả bọ ngựa đều sử dụng tai, và những loài không thường bay thì chúng không phải chạy trốn kẻ thù bay như loài dơi.

Các hóa thạch hóa thạch đầu tiên của bọ ngựa có niên đại từ kỷ Phấn trắng, khoảng 146-66 triệu năm trước. Những mẫu vật bọ ngựa nguyên thủy thiếu những đặc điểm nhất định so với bọ ngựa ngày nay. Chúng không có pronotum kéo dài, hoặc cổ dài như bọ ngựa ngày nay và chúng thiếu gai trên chân trước.

Đúng là những con bọ ngựa cái sẽ ăn người tình của mình. Trong một số trường hợp, bọ ngựa cái sẽ tiêu diệt bạn tình trước khi chúng hoàn thành cuộc giao phối. Hóa ra, một con bọ ngựa đực sẽ là một người yêu hoàn hảo khi bộ não của nó kiểm soát sự ức chế, được tách rời khỏi hạch bụng, điều khiển hành động giao phối thật sự.

Nhưng hầu hết các trường hợp bọ ngựa nuốt sống nhau xuất hiện trong phòng thí nghiệm. Trong tự nhiên, các nhà khoa học tin rằng con bọ ngựa đực có xác suất 30% bị nuốt sống khi giao phối với con cái.

Bọ ngựa là loài săn mồi và con mồi phổ biến của chúng là các loài chân đốt, trong điều kiện tự nhiên, chúng chỉ ăn những con mồi còn sống, nhưng trên thực tế, chúng lại là loài săn mồi lười biếng thụ động, thường nằm mai phục ở đâu đó, đợi con mồi đi ngang qua rồi tấn công bất ngờ.

Tuy nhiên chúng cũng là loài có thói quen ăn uống đa dạng, con mồi của chúng cũng có thể là thằn lằn, ếch, chim nhỏ, cá, và cả chính đồng loại của chúng.

Do đó, bọ ngựa đực trở thành con mồi của bọ ngựa cái cũng là một điều bình thường. Việc ăn thịt bạn tình này sẽ giúp cho con cái có được nhiều protein hơn, lượng protein này hấp thụ vào có thể của chúng rất thấp, thay vào đó, nó được chuyển sang trứng mà con đực vừa mới thụ tinh. Nói cách khác, hành vi ăn thịt bạn tình này sẽ giúp cho những con bọ ngựa con nhận được chất dinh dưỡng chính từ người cha xấu số của mình.

Một số thông tin thêm về loài Bọ Ngựa có thể bạn chưa biết:

• Bọ ngựa cái thường ăn thịt bạn tình của mình ngay khi chúng đang giao phối
• Bọ ngựa bắt con mồi của chúng chỉ trong nháy mắt
• Thỉnh thoảng, bọ ngựa còn tấn công cả loài chim ruồi nữa
• Nền văn hóa cổ đại khi xưa có tín ngưỡng thờ cúng bọ ngựa
• Bọ ngựa có một đôi mắt lồi cùng cái đầu có thể xoay 180 độ
• Sau khi ăn con mồi, việc đầu tiên bọ ngựa làm đó là đi rửa đôi chân trước của chúng
• Bọ ngựa chỉ ăn thịt sống và thức ăn chủ yếu của loài này là côn trùng
• Bọ ngựa có thói quen ăn thịt đồng loại.