Khủng long vây kiếm có tên gọi khoa học là Stegosaurus, trong đó Stego là “mái nhà” Saurus là “Thằn lằn“. Chúng là loài khủng long sống trong khoảng 155-150 triệu năm trước vào cuối kỷ Jura ở phía Tây Hoa Kỳ và Bồ Đào Nha. Bề ngoài của Stegosaurus rất dễ nhận ra bởi hàng vây kiếm trên lưng, hai chi trước ngắn, hai chi sau dài hơn kèm theo chiếc đuôi dài và nâng cao lên trong không khí.

Chúng là loài được tìm thấy và đặt tên bởi nhà cổ sinh vật OC Marsh năm 1877. Hóa thạch được tìm thấy gồm hơn 30 mẫu vật phẩm rời rạc của bộ xương (bao gồm đuôi, hông, chân, đốt sống lưng và một số vây kiếm).

Đặc điểm dễ phân biệt Stegosaurus với các loài khủng long khác chính là phần vây trên lưng của chúng. Có từ 17-22 chiếc vây lưng khác nhau. Những chiếc vây này chính là phần xương tạo thành vảy, tấm hoặc cấu trúc khác dựa trên lớn hạ bì (giống như nhiều loài thằn lằn, ếch, cá sấu hiện đại). Vây dạng kiếm này khá phẳng và dày, tuy nhiên chúng không được gắn trực tiếp vào khung xương của khủng long. Trông bên ngoài thì có vẻ những tấm vây này được xếp so le nhau nhưng thực chất chúng được xếp thành cặp gần như đều nhau (mặc dù không có cùng về kích thước).

Chức năng của những vây lưng này tới nay vẫn còn là câu hỏi hóc búa với nhiều ý kiến trái chiều nhưng tựu chung lại chúng ta có thể đưa ra vài giả thiết khá hợp lý. Kích thước lớn của các vây lưng giúp tăng chiều cao đáng kể cho Khủng long vây kiếm Stegosaurus, điều này sẽ giúp chúng chống lại kẻ thù (bằng việc đe doạ). Bên cạnh đó, trong quá trình giao phối, con đực sẽ lấy đặc điểm này để thu hút cá thể khác giới. Gần đây các nhà khoa học phát hiện thêm một công dụng bất ngờ của những chiếc vây lưng đó chính là việc kiểm soát nhiệt độ cơ thể của loài động vật đặc biệt này. Bằng chứng là xung quanh những chiếc vây lưng là hệ thống các mao mạch chạy qua các rãnh vây, đây là cách khá phổ biến với nhiều loài động vật thời tiền sử để điều chỉnh nhiệt độ cơ thể cho phù hợp với khí hậu khắc nghiệt bên ngoài.

Stegosaurus là động vật ăn cỏ, chúng giống như những loài khác ở cuối kỷ Jura khi chủ yếu ăn các loài rêu, dương xỉ, cỏ đuôi ngựa, cây mè, cây lá kim hoặc trái cây... Từ hình dáng, tới cấu tạo hộp sọ và chiều cao cho thấy Stegosaurus là loài khủng long chỉ kiếm ăn được ở khu vực thấp (khoảng 1 mét), chúng thích hợp để chui đầu vào các bụi rậm ăn thực vật.

Nhưng nếu giả thiết các nhà khoa học cho rằng Stegosaurus có thể đứng trên hai chân của mình thì chúng sẽ kiếm ăn được trong khoảng 6 mét so với mặt đất.Một điều nữa là răng của loài Khủng long vây kiếm nói chung thường nhỏ và không phù hợp để nghiền nát thức ăn, chúng chỉ làm nhiệm vụ kẹp thực vật, tuốt lá cây còn những nhiệm vụ còn lại sẽ dành cho cơ quan tiêu hóa.

Chúng có đặc trưng là sọ ngang hẹp và mỏ có sừng bao phủ, che phủ mặt trước của các xương mõm gồm 2 xương tiền hàm trên và 1 xương tiền hàm dưới. Cấu trúc tương tự được tìm thấy ở rùa và các loài chim. Ngoại trừ Huayangosaurus, các chi kiếm long sau đó đều không còn răng tiền hàm trên.

Các nhà khoa học Anh là những người đã phát hiện ra một loài khủng long vây kiếm hoàn toàn mới.

Tạo hình con khủng long sau khi được phục dựng có xương hình đĩa độc đáo nhô ra khỏi xương sống. Theo Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên Anh, chúng thuộc một chi mới có niên đại khoảng 168 triệu năm trước vào thời kỳ kỷ Jura giữa.

Trước đó, chỉ có một trong những con khủng long được biết đến nhiều nhất có niên đại từ thời kỳ cuối kỷ Jura, khiến hóa thạch mới được phát hiện trở thành bằng chứng lâu đời nhất được mô tả và giúp tăng hiểu biết của chúng ta về sự tiến hóa của nhóm khủng long này, Susannah Maidment, người đứng đầu nhóm nghiên cứu cho biết.

Một số thông tin thêm về loài Khủng long vây kiếm có thể bạn chưa biết:

• Một hoá thạch được tìm thấy năm 1994 tại Wyoming, Trung Quốc có chiều dài 4,6 mét, cao 2 mét ước tính khi còn sống con Stegosaurus có trọng lượng nặng 2,4 tấn hiện đang được trưng bày tại Bảo tàng Địa chất đại học Wyoming
• Vây lưng lớn nhất từng được các nhà cổ sinh vật học tìm thấy có độ rộng lên tới 60 cm
• Răng của khủng long vây kiếm Stegosaurus nhỏ, nằm sâu trong hàm và có hình dạng giống một chiếc vương miện
• Stegosaurus có hai bộ não lớn bằng quả táo. Một ở trên đầu và một nằm ở phần chính của đuôi