Ngày 10/10/1954, ngày Hà Nội sạch bóng quân thù. Ngày này cũng trở thành mốc son trong lịch sử xây dựng và phát triển của thủ đô và đất nước, đánh dấu một bước ngoặt có ý nghĩa to lớn, mở ra thời kỳ phát triển mới hết sức vẻ vang trong lịch sử Thăng Long - Đông Đô - Hà Nội.

Ngày mà Thủ đô Hà Nội hoàn toàn thoát khỏi ách thống trị của đế quốc thực dân, nhân dân lao động làm chủ vận mệnh của mình, phấn khởi bắt tay vào xây dựng xã hội mới, xã hội xã hội chủ nghĩa.

Trước sức mạnh đấu tranh của quân và dân Hà Nội, cuối tháng 9-1954, Bộ Chỉ huy quân chiếm đóng Pháp chấp nhận rút khỏi Thành phố đúng thời hạn. Ngày 08-10-1954, Ban Tiếp nhận Quân sự của ta triển khai ở 06 khu vực nội thành và huyện Gia Lâm, tiếp nhận bàn giao cơ quan và các vị trí quân sự.

Bộ đội ta tiến vào Đê La Thành, Vĩnh Tuy, Ngã Tư Sở, Cầu Giấy, Nhật Tân và bố trí canh gác cùng lính Pháp ở những vị trí cần thiết. Lực lượng tự vệ nhà máy cùng nhiều công nhân đến canh gác bảo vệ các nhà máy, xí nghiệp của mình. Trên các đường phố, cờ đỏ sao vàng, cổng chào và khẩu hiệu xuất hiện, hoan nghênh bộ đội và chính quyền cách mạng trở về Thủ đô. Địch rút đến đâu, ta tiếp quản đến đó.

Sáng 9-10-1954, từ 6 giờ, các đơn vị bộ đội tiền trạm theo nhiều đường, từ ngoại thành vào nội thành, chia làm nhiều cánh quân tiến vào năm cửa ô chính, rồi từ đó tỏa đi khắp nơi. Bộ đội ta đã tiếp quản ga Hàng Cỏ, Phủ toàn quyền, khu Đồn Thủy, khu hồ Hoàn Kiếm, Bắc Bộ Phủ…

16 giờ, quân đội Pháp rời khỏi thành phố, lặng lẽ rút sang phía đông cầu Long Biên. 16 giờ 30 phút, quân đội ta hoàn toàn kiểm soát TP Hà Nội, tiếp quản thành phố gọn gàng và trật tự.

Sáng sớm ngày 10/10/1954 nhân dân Thủ đô với quần áo chỉnh tề, mang cờ, hoa, ảnh Chủ tịch Hồ Chí Minh thành đội ngũ trật tự theo từng khối đơn vị như công sở, xí nghiệp, trường học, khu phố...tập trung đi tới những con đường được thông báo bộ đội sẽ đi qua.

Từ ngoại thành, qua các cửa ô, từng đoàn quân tiến sâu vào nội thành với nhiệm vụ thiêng liêng cao cả tiếp quản Thủ đô. Đoàn xe đầu tiên do thiếu tướng Vương Thừa Vũ, Chủ tịch Ủy ban Quân chính Hà Nội và bác sỹ Trần Duy Hưng, Phó chủ tịch dẫn đầu. Đúng 8 giờ, cánh quân phía Tây xuất phát từ quần ngựa do Trung đoàn trưởng Nguyễn Quốc Trị, anh hùng quân đội dẫn đầu. Các chiến sĩ diễu binh qua Kim Mã, Hàng Đẫy, Cửa Nam, Hàng Bông, Hàng Đào... đến 9h45 tiến vào Cửa Nam, thành Hà Nội.

8h45, Cánh quân phía Nam thuộc hai Trung đoàn 88 và 36 xuất phát từ Việt Nam học xá, tiến quan Bạch Mai, phố Huế, vòng quanh Hồ Gươm vòng lại đóng ở khu vực Đồn Thủy.

Đến 9h30 Đoàn cơ giới và pháo binh xuất phát từ Bạch Mai, qua Phố Huế, đến 10h15 đến Bờ Hồ, qua hàng Đào, Hàng Ngang, chợ Đồng Xuân, rẽ sang đường Cửa Bắc tiến vào Thủ đô. Nhân dân hò reo phất cờ. Cả Hà Nội đều hân hoan, phấn khởi chào đón đoàn quân giải phóng. Hà Nội ngập tràn những lời ca, tiếng hát chào đón đoàn quân chiến thắng trở về.

Đúng 15 giờ, còi Nhà hát Thành phố nổi lên, hàng chục vạn quân dân Hà Nội đã trang nghiêm dự lễ chào cờ do ủy ban quân chính tổ chức tại sân vận động Cột Cờ. Lần đầu tiên lá cờ tổ quốc tung bay trên đỉnh cột cờ Hà Nội. Hòa bình, độc lập đã về lại với Thủ đô tổ quốc anh hùng. Tại buổi lễ chào cờ lịch sử này, cả Hà Nội lặng yên lắng nghe Chủ tịch Ủy ban Quân chính Vương Thừa Vũ đọc lời kêu gọi của Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi đồng bào Thủ đô nhân ngày giải phóng, từng câu, từng chữ của Bác thấm sâu vào trong trái tim mỗi con người Hà Nội "Tám năm qua, Chính phủ phải rời xa Thủ đô để kháng chiến cứu nước. Tuy xa nhau, nhưng lòng Chính phủ luôn luôn gần cạnh đồng bào. Ngày nay, do nhân dân ta đoàn kết nhất trí, quân đội ta chiến đấu anh dũng, hòa bình đã thắng lợi, Chính phủ lại trở về với Thủ đô, với đồng bào. Muôn dặm một nhà, lòng vui mừng khôn xiết..."

Trên chặng đường hành quân lịch sử từ ngày Toàn quốc kháng chiến đến Ngày trở về giải phóng Thủ đô, vượt qua biết bao gian khổ, hy sinh, quân và dân Hà Nội đã lập nên mốc son chói lọi làm nức lòng quân và dân cả nước, để lại những bài học quý cho những chặng hành quân tiếp theo trên con đường độc lập, dân tộc và chủ nghĩa xã hội, tiến tới mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh” mà Đảng, Bác Hồ và nhân dân ta đã lựa chọn.