Bài soạn "Khi con tu hú" số 5

A. KIẾN THỨC TRỌNG TÂM

1. Tác giả

Tố Hữu: (1920 -2002) tên khai sinh là Nguyễn Kim Thành
Quê quán: làng Phù Lai, xã Quảng Thọ, huyện Quảng Điền, tỉnh Thừa Thiên - Huế.
Cuộc đời và sự nghiệp:
Tháng 4/1939, Tố Hữu bị bắt giam vào nhà lao Thừa phủ.
Tháng 3/1942, vượt ngục, bắt liên lạc với Đảng và tham gia lãnh đạo tổng khởi nghĩa tháng 8.
Sau cách mạng đảm nhận nhiều chức vụ quan trọng như: Bí thư BCH TW Đảng, Ủy viên bộ chính trị, Phó chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng
Ông được coi là lá cờ đầu của thơ ca cách mạng và kháng chiến.
Các tác phẩm chính: các tập thơ Từ ấy (1937 -1946), Việt Bắc (1946 - 1977), Gió lộng (1955 -1961), Ra trận (1962 -1971),...
Ông được Nhà nước trao tặng giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật năm 1996.

2. Tác phẩm

"Khi con tú hú" sáng tác vào tháng 7 năm 1939, in trong tập Từ ấy - tập thơ đầu tay của Tố Hữu, khi ông trong nhà lao Thừa phủ, khi tác giả bị bắt giam ở đây.
Bài thơ được viết với ngôn từ giản dị mà tha thiết. Qua từng câu chữ đều thể hiện tình yêu sâu sắc của tác giả với đất nước. Cùng đó, tác giả còn cho thấy khao khát tự do của mình, khao khát được cống hiến, được làm cách mạng. Một người chiến sĩ hết lòng vì Tổ quốc, một người chiến sĩ anh dũng không ngại gian khổ.

Câu 1: Trang 20 sgk ngữ văn 8 tập 2
Nên hiểu nhan đề bài thơ như thế nào? Hãy viết một câu văn có bốn chữ đầu là "Khi con tu hú" để tóm tắt nội dung của bài thơ. Vì sao tiếng tu hú kêu lại tác động mạnh mẽ đến tâm hồn nhà thơ như vậy?
Bài làm:
Nhan đề bài thơ:
Là một vế phụ chỉ thời gian trong một câu => gây sự chú ý.
Tiếng chim tu hú: tín hiệu của sự sống , mùa hè.
Khi con tu hú gọi bầy cũng là khi đất trời chuyển sang hè, trong không gian lao tù bức bối, ngột ngạt, người chiến sĩ cách mạng lắng nghe mùa hè đang rạo rực càng thêm cháy bỏng niềm yêu sống, khao khát tự do.
Tiếng tu hú kêu tác động mạnh mẽ đến tâm hồn nhà thơ vì nó gợi nhắc về mùa hè phóng khoáng, tưng bừng với bao cảnh sắc quyến rũ đối lập với cảnh tù chật chội.

Câu 2: Trang 20 sgk ngữ văn 8 tập 2
Nhận xét cảnh mùa hè được miêu tả trong sáu câu đầu. Những chi tiết nào khiến em có nhận xét đó?
Bài làm:
Trong sáu câu thơ đầu cảnh mùa hè được miêu tả với giọng điều vui tươi, náo nức, phấn chấn.
Tiếng kêu của chim tu hú trên đồng quê gọi bầy, nghe bồi hồi tha thiết, báo hiệu một mùa hè đã đến
Mùa sắc tươi vui của mùa hè được thể hiện với:
Màu vàng tươi của "lúa chiêm", màu đỏ của "trái cây", màu vàng tươi của "bắp" phơi đầy sân.
Hơn hết còn có màu xanh của bầu trời cao lộng.
Ngoài ra mùa hè còn thể hiện rõ rệt qua "tiếng ve ngân", "đôi con diều sáo lộng".
Mùa hè hiện lên thật tươi vui, rạo rực, hứa hiện một mùa hè tươi đẹp.
Như vậy, một mùa hè tươi đẹp, dào dạt sức sống, khung cảnh đất trời cao lộng như hiện ra trước mặt người đọc trong bài thơ. Không gian như được mở rộng ra cả bốn phía: cao, xa, rộng, sâu. Tác giả cảm nhận mùa hè bằng tất cả các giác quan của mình, bằng sự nhạy cảm trong tâm hồn người nghệ sĩ và sự bức bối trong ý chí của người chiến sĩ.

Câu 3: Trang 20 sgk ngữ văn 8 tập 2
Phân tích tâm trạng người tù - chiến sĩ được thể hiện ở 4 câu cuối. Mở đầu và kết thúc bài thơ đều có tiếng tu hú kêu, nhưng tâm trạng của người tù khi nghe tiếng tu hú thể hiện ở đoạn thơ đầu và ở đoạn thơ cuối rất khác nhau, vì sao?
Bài làm:
Trong bốn câu thơ cuối tâm trạng người tù - chiến sĩ hiện lên với giọng điệu bực bội nhấn mạnh các từ ngữ cảm thán như: hè ôi, làm sao, hết uất thôi. Cùng với động từ muốn, đạp. Tất cả những điều đó cho thấy tâm trạng bực bội, bức bối của người tù, kháo khát tự do, khao khát được sống.
Đoạn thơ được ngắt nhịp 6/2 và 3/3 kết hợp với các động từ mạnh, tạo nên 4 câu thơ thật ấn tượng.
Mở đầu và kết thúc bài thơ đều có tiếng chim tu hú kêu, tuy nhiên trong sáu câu đầu khi nghe tiếng chim tu hú kêu người tù như hân hoan chào mừng mùa hè đến. Vậy nhưng ngay sau đó khi nghĩ đến cảnh tù tội bị giam cầm của mình người chiến sĩ lại thấy bức bối khó chịu và không cam chịu.

Câu 4: Trang 20 sgk ngữ văn 8 tập 2
Theo em, cái hay của bài thơ được thể hiện nổi bật ở những điểm nào?
Bài làm:
Về nội dung: Khi con tu hú thể hiện một tình yêu cuộc sống tha thiết, niềm khát khao tự do cháy bỏng của người chiến sĩ cách mạng khi bị giam cầm trong nhà tù thực dân.
Về nghệ thuật: Bài thơ có nhiều hình ảnh gần gũi, giản dị mà giàu sức gợi cảm; sử dụng thể thơ lục bát, lời thơ tự nhiên, truyền tải được cảm xúc lắng sâu, đồng thời thể hiện được nguồn sống sôi sục của người cộng sản trẻ.