Bài soạn "Luyện tập: Lựa chọn trật tự từ trong câu" số 4

A- KIẾN THỨC TRỌNG TÂM

Câu 1. Trật tự các từ và cụm từ in đậm dưới đây thể hiện mối quan hệ giữa những hoạt động và trạng thái mà chúng biểu thị như thế nào ?

a) Tinh thần yêu nước cũng như các thứ của quý. Có khi được trương bày trong tủ kính, trong bình pha lê, rõ ràng dễ thấy. Những cũng có khi cất giấu kín đáo trong rương, trong hòm. Bổn phận của chúng ta là làm cho những của quý kín đáo ấy đều được đưa ra trưng bày. Nghĩa là phải ra sức giải thích, tuyên truyền, tổ chức, lãnh đạo, làm cho tinh thần yêu nước của tất cả mọi người đều được thực hành vào công việc yêu nước, công việc kháng chiến.

(Hồ Chí Minh, Tinh thần yêu nước của nhân dân ta)

b) Gần đến ngày giỗ đầu thầy tôi, mẹ tôi ở Thanh Hoá vẫn chưa về. Trong đó nghe đâu mẹ tôi đi bán bóng đèn và những phiên chợ chính còn bán cả vàng hương nữa.

(Nguyên Hồng, Những ngày thơ ấu)

Trả lời:a) Trật tự các từ:

Giải thích cho quần chúng hiểu

Tuyên truyền để quần chúng hưởng ứng

Tổ chức cho quần chúng làm

Lãnh đạo cho quần chúng làm đúng

=>Trạng thái biểu thị: từ đó trở thành các hành động yêu nước thiết thực.

b) Trật từ từ của các hoạt động trong đoạn văn này lại được sắp xếp theo trật tự chính – phụ của công việc hàng ngày mà mẹ chú bé Hồng làm. Việc chính là bán bóng đèn được xếp lên trước, việc phụ là bán vàng hương (chỉ vào những phiên chợ chính) được xếp sau.

Câu 2. Vì sao những cụm từ in đậm dưới đây được đặt ở đầu câu?

a) Cùng lắm, nó có giở quẻ, hắn cũng chỉ đến đi ở tù. Ở tù thì hắn coi là thường.

(Nam Cao, Chí Phèo)

b) Nguyễn Tuân có một kho từ vựng hết sức phong phú mà ông đã cần cù tích luỹ. Vốn từ vựng ấy, trước Cách mạng tháng Tám, ông thường dùng để chơi ngông với đời.

(Theo Nguyễn Đăng Mạnh, Nhà văn Việt Nam hiện đại – Chân dung và phong cách)

c) Việc đến tai em bé con nhà thợ cày, em liền bảo cha:

- Chả mấy khi được lộc vua ban, cha cứ thưa với làng giết thịt hai con trâu và đồ hai thúng gạo nếp để mọi người ăn một bữa cho sướng miệng. Còn một con trâu và một thúng gạo, ta sẽ xin làng làm phí tổn cho cha con ta trẩy kinh lo liệu việc đó.

(Em bé thông minh)

d) Một thời đại vừa chẵn mười năm.

Trong mười năm ấy, thơ mới đã tranh đấu gắt gao với thơ cũ, một bên giành quyền sống, một bên giữ quyền sống. Trong sự thắng lợi ấy, cũng có công những người tả xung hữu đột nơi chiến trường, nhưng trước hết là công những nhà thơ mới.

Hoài Thanh – Hoài Chân, Một thời đại trong thi ca)

Trả lời:

Cụm từ ở câu a) được đặt đầu câu để tạo sự liên kết câu, nhấn mạnh sự việc đi ở tù của Chí Phèo

Các cụm từ ở câu b) c) d) để liên kết câu sau với câu trước đó

Câu 3. Phân tích hiệu quả diễn đtạ của trật tự từ trong những câu in đậm dưới đây:

a)
Bước tới Đèo Ngang bóng xế tà,
Cỏ cây chen đá, lá chen hoa.
Lom khom dưới núi, tiều vài chú,
Lác đác bên sông, chợ mấy nhà.
Nhớ nước đau lòng, con quốc quốc.
Thương nhà mỏi miệng, cái gia gia.
Dừng chân đứng lại trời, non, nước,
Một mảnh tình riêng ta với ta.
(Bà Huyện Thanh Quan, Qua Đèo Ngang)
b)
Rất đẹp hình anh lúc nắng chiều
Bóng dài trên đỉnh dốc cheo leo
Núi không đè nổi vai vươn tới
Lá nguỵ trang reo với gió đèo…
(Tố Hữu, Ta đi tới)
Trả lời:
a) Cách đảo trật tự từ trong câu tạo nên cảm giác hoang vu vắng vẻ của đèo ngang đồng thời qua đó khắc sâu tâm trạng cô đơn, buồn nhớ của nhân vật trữ tình.
b) Cách đảo trật từ trong câu: " Rất đẹp hình anh lúc nắng chiều" đã làm hiện lên vẻ đẹp và sự kì vĩ của người lính trong buổi hoàng hôn. Người lính trở thành hình ảnh trung tâm của cảnh buổi chiều trên dốc núi.

Câu 4. Các câu (a) và (b) sau đây có gì khác nhau? Chọn câu thích hợp điền vào chỗ trống trong đoạn văn bên dưới.
a) Tôi thấy một anh Bọ Ngựa trịnh trọng tiến vào.
b) Tôi thấy trịnh trọng một anh Bọ Ngựa tiến vào.
Bỗng mấy chú Châu Chấu Ma đang nhày nhót khoe tài quanh các nàng Cào Cào vội né về một bên. Rồi trong cửa hàng chợt thấy im lặng ồn ào (...) Nguuwofi ngợm anh Bọ Ngựa này cũng bình thường thôi, nhưng chưa hiểu sao anh làm ra lối quan dạng đến thế, anh đi chân nhâc từng bức cao ngang đầu gối kiểu bước chân ngỗng, cách thức rất ta đây kẻ giờ và hách dịch.
Trả lời:
a) Hai câu khác nhau ở phần bổ ngữ:" thấy một anh Bọ Ngựa trịnh trọng tiến vào." với " thấy trịnh trọng một anh Bọ Ngựa tiến vào"
Ở câu (a), chủ ngữ đứng đầu câu (kèm theo phần giới thiệu tên nhân vật và phần miêu tả hành động, dáng điệu của nhân vật).
Trong câu (b), vị ngữ được đảo lên trước chủ ngữ, đồng thời tính từ trịnh trọng lại được đặt ngay trước động từ, khiến cho người đọc hình dung được rất rõ cái sự “làm bộ làm tịch” của Bọ Ngựa.
=> Chọn câu b để điền vào đoạn văn

Câu 5. Dưới đây là đoạn kết bài Cây tre Việt Nam của Thép Mới (Ngữ văn 6, tập hai, tr. 95). Hãy liệt kê các khả năng sắp xếp trật tự từ trong bộ phận câu in đậm. Đối chiếu đoạn kết với dàn ý của bài văn và cho biết vì sao tác giả lựa chọn trật tự từ như ở đây.
Cây tre Việt Nam ! Cây tre xanh, nhũn nhặn, ngay thẳng, thuỷ chung, can đảm. Cây tre mang những đức tính của người hiền là tượng trưng cao quý của dân tộc Việt Nam.
Trả lời:
Có rất nhiều cách sắp xếp trật tự từ khi ta đảo vị trí của các từ in đậm. Ví dụ: xanh, ngay thẳng,nhũn nhăn, can đảm, chung thủy
Tuy nhiên cách sắp xếp trật tự từ của nhà văn là tối ưu hơn cả vì nó đúc kết những phẩm chất cao quý của cây tre theo đúng trình tự được miêu tả trong bài văn

B. BÀI TẬP VÀ HƯỚNG DẪN GIẢI

Câu 6: Viết một đoạn văn ngắn về một trong các đề tài sau đây :

a) Lợi ích của đi bộ đối với sức khoẻ.

b) Lợi ích đi bộ đối với việc mở rộng hiểu biết thực tế.
Giải thích cách sắp xếp trật tự từ ở một câu trong đoạn văn đã viết.

Trả lời:
Đi bộ không chỉ mang đến sức khỏe cho mỗi chúng ta mà đi bộ còn giúp chúng ta mở rộng hiểu biết thực tế với thế giới xung quanh. Đi bộ thể dục, đi bộ ngắm cảnh giúp chúng ta có góc nhìn mới, nhìn cảnh vật xung quanh chúng ta dưới góc nhìn chân thực hơn, sống động hơn, quan sát được cảnh vật xung quanh mở mang được nhiều điều. Khi đi bộ chúng ta có thể cảm nhận tiết trời trong xanh mỗi buổi sớm mai, hay đơn giản nhìn thấy rõ cỏ cây hoa lá, thiên nhiên xung quanh chúng ta đang phát triển và diễn ra chân thực như thế nào. Hòa mình với thiên nhiên cảnh vật, nhịp sống xung quanh chúng ta cũng là một cách để chúng ta sống chậm lại thay vì những lo toan bộn bề của cuộc sống, những hối hả, tất bật, bận bịu của công việc. Đi bộ đưa chúng ta tới những vùng đất mới, đem đến cho chúng ta cái nhìn, am hiểu văn hóa phong tục và những nét đẹp của các vùng miền.
=> Giải thích: cụm từ: "Hòa mình với thiên nhiên cảnh vật, nhịp sống xung quanh chúng ta" được đặt lên trước vì đây là cơ sở dẫn đến "cách để chúng ta sống chậm lại"

Viết một đoạn văn với chủ đề tự chọn. Giải thích cách sắp xếp trật tự từ ở một câu trong đoạn văn đã viết.

Bài làm:

Bài tham khảo 1:

Việt Nam là một đất nước có truyền thống yêu nước lâu đời. Xuyên suốt bề dày lịch sử, từ những ngày đầu Hùng Vương dựng nước đến thời Bà Trưng, Bà Triệu, Hưng Đạo Vương, Lê Lợi, Quang Trung,.... đến nay đều chứng minh cho sự anh dũng, kiên cường của cả một dân tộc. Triệu trái tin hòa cùng một nhịp đập, luôn luôn hướng lòng mình về Tổ quốc thân yêu. Từ lòng dũng cảm và tinh thân yêu nước ấy, những chiến thắng vang dội vẻ vang được làm lên, những con người nhỏ bé làm nên những chiến thắng vĩ đại. Việt Nam muôn năm, Việt Nam luôn ở trong trái tim mỗi ngườiTrật tự từ trong câu: Bà Trưng, Bà Triệu, Hưng Đạo Vương, Lê Lợi, Quang Trung,.... được sắp xếp theo trình tự thời gian

Bài tham khảo 2:

Trái Đất giờ đây đang đứng trước nguy cơ của việc biến đổi khí hậu do con người gây ra. Vì thế, việc bảo vệ môi trường là việc làm vô cùng cần thiết của toàn nhân loại ở khắp quốc gia. Việc làm để bảo vệ môi trường là , bỏ rác vào thùng , dọn dẹp vệ sinh nơi, phải trồng cây xanh , hạn chế khí thải từ các nhà máy, hạn chế sử dụng năng lượng không tái chế và sử dụng những nguồn năng lượng sạch mới... Ngoài ra , chúng ta cần phải xem xét, ý thức với chính bản thân mình trong việc bảo vệ môi trường và đồng thơi tham gia các hoạt động như Mùa hè Xanh , Giờ Trái Đất ... Có như vậy, Trái Đất , ngôi nhà chung của chúng ta , sẽ trở nên xanh sạch đẹp.Trật tự từ trong câu: Vì thế đứng trước câu để liên kết câu