Bài soạn "Nghị luận về một tư tưởng, đạo lý" số 3

1. Tìm hiểu đề và lập dàn ý

Đề bài: Anh (chị) hãy trả lời câu hỏi sau của nhà thơ Tố Hữu:

"Ôi ! Sống đẹp là thế nào, hỡi bạn"

(Một khúc ca)

a. Tìm hiểu đề

Câu thơ trên nói về vấn đề nghị luận: "Lối sống đẹp"
Sống đẹp:
Sống có lí tưởng đúng đắn, cao cả, phù hợp với thời đại, xác định vai trò, trách nhiệm của bản thân.
Có đời sống tình cảm đúng mực, phong phú và hài hoà.
Có hành động đúng đắn.
Để sống đẹp, con người cần rèn luyện những phẩm chất:
Chăm chỉ học tập, khiêm tốn học hỏi, biết nuôi dưỡng những hoài bão, những ước mơ.
Thường xuyên tu dưỡng, rèn luyện đạo đức, bao dung, độ lượng, có tình thương yêu con người.
Các thao tác lập luận cần sử dụng:
Giải thích.
Phân tích.
Chứng minh.
Bình luận.
Cần sử dụng các tư liệu trong lĩnh vực đời sống thực tế và trong văn học.
b. Lập dàn ý.

Mở bài:

Nêu vấn đề cần nghị luận.
Trích dẫn nguyên văn câu thơ của Tố Hữu.
Nêu quan điểm của bản thân về vấn đề đó.
Lưu ý: Có thể giới thiệu vấn đề theo nhiều cách: quy nạp, diễn dịch, phản đề.

Thân bài.

Giải thích thế nào là "sống đẹp"
Phân tích những khía cạnh biểu hiện lối sống đẹp và giới thiệu một số tấm gương sống đẹp trong đời sống và trong văn học. Dẫn chứng: "Từ ấy"(Tố Hữu), "Sống là cho đâu chỉ nhận riêng mình"hay "Sống là cho chết cũng là cho"(Tố Hữu), những tấm gương hi sinh cao cả vì lí tưởng: Phan văn Giót. Lê Văn Tám, Võ Thị Sáu.
Xác định phương hướng và biện pháp phấn đấu để có thể sống đẹp: thường xuyên tu dưỡng tư tưởng đạo đức, lối sống phù hợp với thời đại và chuẩn mực đạo đức xã hội.
Phê phán những quan niệm và lối sống không đẹp trong đời sống: lối sống vị kỉ, buông thả, có những suy nghĩ và hành động trái với những chuẩn mực đạo đức.
Kết bài:

Khẳng định ý nghĩa của sống đẹp.
Liên hệ và rút ra bài học cho bản thân.

2. Cách làm bài nghị luận về một tư tưởng, đạo lí.

a. Bố cục: Bài nghị luận về tư tưởng đạo lí gồm 3 phần: mở bài, thân bài, kết bài.

b. Các bước tiến hành ở phần thân bài :

Giải thích khái niệm của đề bài.
Giải thích và chứng minh vấn đề đặt ra.
Phân tích những mặt đúng, bác bỏ những biểu hiện sai có liên quan đến vấn đề bàn luận .
Nêu ý nghĩa bài học.
Diễn đạt cần chuẩn xác mạch lạc có thể sử dụng một số phép tu từ và yếu tố biểu cảm nhưng phải phù hợp

Ghi nhớ:

Bài nghị luận về một tư tưởng, đạo lí thường có một số nội dung sau:
Giới thiệu, giải thích tư tưởng, đạo lí cần bàn luận
Phân tích những mặt đúng, bác bỏ những biểu hiện sai lệch có liên quan đến vấn đề bàn luận.
Nêu ý nghĩa, rút bài học nhận thức và hành động về tư tưởng, đạo lí.
Diễn đạt cần chuẩn xác, mạch lạc, có thể sử dụng một số phép tu từ và yếu tố biểu cảm nhưng phải có chừng mực và phù hợp.

Luyện tập

Câu 1: Đọc văn bản của Gi. Nê-ru và trả lời các yêu cầu

[...] Văn hóa - đó có phải là sự phát triển nội tại bên trong một con người hay không? Tất nhiên rồi. Đó có phải là cách ứng xử của anh ta với người khác không? Nhất định là phải. Đó có phải là khả năng hiểu người khác không? Tôi cho là thế. Đó có phải là khả năng làm cho người khác hiểu mình không? Tôi cho là như vậy. Văn hóa nghĩa là tất cả những cái đó. Một người không thể hiểu được quan điểm của người khác tức là trong chừng mực nào đó anh ta có hạn chế về trí tuệ và văn hóa.

[...] Một trí tuệ có văn hóa, có cội nguồn từ chính nó, cần phải có những cánh cửa mở rộng. Nó cần có khả năng hiểu được đầy đủ quan điểm của người khác, mặc dù không phải bao giờ cũng đồng ý với quan điểm đó. Vấn đề đồng ý chỉ nảy sinh khi anh ta hiểu được sự việc. Nếu không, đó chỉ là sự cự tuyệt mù quáng, quyết không thể là cách tiếp cận có văn hóa với bất kì vấn đề gì.

Đến đây, tôi sẽ để các bạn quyết định lấy văn hóa và sự khôn ngoan thật sự là gì. Chúng ta tiến bộ nhờ học tập, nhờ kiến thức và kinh nghiệm. Đến lúc tích lũy được một khối lượng khổng lồ những thứ đó, chúng ta lại trở nên không tài nào biết được mình đang ở đâu! Chúng ta bị tràn ngập bởi mọi thứ và không hiểu sao chúng ta lại có cảm giác rằng tất cả mọi thứ đó cộng lại cũng chưa hẳn đã nhất thiết đại diện cho sự phát triển của trí khôn con người...Trong tương lai sắp tới, liệu chúng ta có thể kết hợp tất cả sự phát triển của khoa học, của tri thức và những tiến bộ của con người với sự khôn ngoan thật sự hay không? Tôi không biết. Đó là một cuộc chạy đua giữa các lực lượng khác nhau. Tôi nhớ đến một người rất thông thái - một nhà thơ Hi Lạp nổi tiếng, đã nói:

"Sự khôn ngoan là gì,

Chính là sự cố gắng của con người,

Vượt lên sợ hãi,

Vượt lên hận thù,

Sống tự do,

Thở hít khi trời và biết chờ đợi,

Dành trọn tình yêu cho những gì tươi đẹp"

(Gi. Nê-ru, theo Nhân dân chủ nhật, tháng 12-1997)

Câu hỏi:

a. Vấn đề mà Gi. Nu-rê đưa ra nghị luận là gì? Căn cứ vào nội dung cơ bản của vấn đề ấy, hãy đặt tên cho văn bản.

b. Để nghị luận, tác giả đã sử dụng những thao tác lập luận nào? Nêu ví dụ.

c. Cách diễn đạt trong văn bản trên có gì đặc sắc?

Trả lời:

a. Vấn đề mà Nê - Ru đưa ra nghị luận là văn hoá và những biểu hiện ở con người. Căn cứ vào nội dung cơ bản của vấn đề ấy, ta đặt tên cho văn bản là: Văn hoá con người.

b. Tác giả sử dụng các thao tác lập luận : giải thích, chứng minh, phân tích, bình luận.

Đoạn từ đầu đến " hạn chế về trí tuệ văn hoá" giải thích + khẳng định vấn đề (chứng minh).
Những đoạn còn lại là thao tác phân tích, bình luận.
c. Nét đặc sắc trong cách diễn đạt của văn bản trên là:

Đưa nhiều câu hỏi rồi trả lời, câu nọ nối với câu kia lôi cuốn sự chú ý của người đọc.
Cách viết hướng tới người đọc, đối thoại trực tiếp với người đọc: "Tôi sẽ để các bạn.", " Chúng ta tiến bộ nhờ học tập." " Chúng ta bị tràn ngập bởi mọi thứ."…
Ở phần cuối tác giả dẫn đoạn thơ gây ấn tượng, hấp dẫn, dễ nhớ.

Câu 2: Nhà văn Nga Lép Tôn-xtôi nói: "Lí tưởng là ngọn đèn chỉ đường...

Nhà văn Nga Lép Tôn-xtôi nói: "Lí tưởng là ngọn đèn chỉ đường. Không có lí tưởng thì không có phương hướng kiên định, mà không có phương hướng thì không có cuộc sống". Anh (chị) hãy nêu suy nghĩ về vai trò của lí tưởng trong cuộc sống của con người.

Trả lời:

Giới thiệu vấn đề:

Người ta nói, lạc rừng cứ nhìn sao Bắc Đẩu mà đi, vì sao Bắc Đẩu chỉ có ta đường đi đúng. Trong cuộc sống mỗi con người, li tưởng được ví như sao Bắ Đẩu vậy. Về điều này, nhà văn L.Tôn – xtôi đã từng nói: “Lí tưởng là ngọn đèn chỉ đường. Không có lí tưởng thì không có phương hướng kiên định, mà không có phương hướng thì không có cuộc sống".

Giải quyết vấn đề:

Giải thích
Giải thích các khái niệm: “lí tưởng, cuộc sống”, ý nghĩa câu nói của nhà văn L. Tôn-xtoi.“Lí tưởng là ngọn đèn chỉ đường” Đưa ra phương hướng cho cuộc sống của thanh niên trong tương lai.

=> Thanh niên sống cần có lí tưởng , biết đề ra mục tiêu để phấn đấu vươn tới ước mơ…

Phân tích: Vai trò vạch đường, dẫn đường chỉ hướng của lý tưởng Lý tưởng được ví như ngọn đèn chỉ đường cho mỗi người trên hành trình sống:
Cuộc sống đó chỉ có được khi con người có lý tưởng, có phương hướng kiên định.Con người muốn có cuộc sống đích thực thì không thể không có lý tưởng.

Chứng minh: Lý tưởng của người Việt Nam những năm chống Mĩ là đấu tranh thống nhất miền Nam và đất nước hoà bình.
Bình luận: Lí tưởng, là yếu tố quan trọng làm nên cuộc sống con người . Người không có lý tưởng sẽ không thể lập trình cho cuộc đời mình, không có phương hướng, không có kế hoạch cho đời mình.
" Người nào không biết ngày mai mình làm gì thì người đó là kẻ khốn khổ" ( M. Gor - ki).

Khẳng định:
Thái độ: tán thành, nhận thức được vai trò quan trọng của lý tưởng

Lý tưởng của cá nhân và con đường phấn đấu cho lý tưởng.

Nỗ lực phấn đấu, học tập, tu dưỡng, hành động đúng đắn để đạt được những thành công cho bản thân.

Kết thúc vấn đề: Rút ra bài học cho bản thân, hoàn thiện nhân cách để sống tốt hơn, có ích hơn cho xã hội …