Bài soạn "Nghĩa tường minh và hàm ý" số 4

A. KIẾN THỨC TRỌNG TÂM

I- Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý

Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi:

- Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một chiếc làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
- Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và vội quay đi.
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
1. Qua câu " Trời ơi, chỉ có năm phút !" , em hiểu anh thanh niên muốn nói điều gì? Vì sao anh không nói thẳng điều đó với anh họa sĩ và cô gái?
2. Câu nói thứ 2 của anh thanh niên có ẩn ý gì không?
Trả lời:
1. Câu nói trên không chỉ ngụ ý thông báo thời gian chỉ còn năm phút mà trong giong nói còn ẩn í “Tôi rất tiếc.”. Đây là câu mang nghĩa hàm ý.
Anh thanh niên không nói thẳng điều đó với ông hoạ sĩ và cô gái vì anh ngại ngùng không muốn người khác thấy tình cảm của mình; có thể vì tế nhị hay do cách nói.
2. Câu nói thứ hai của anh thanh niên (- Ô! Cô còn quên chiếc mùi xoa đây này!) không có ẩn ý, là câu mang nghĩa tường minh.

B. BÀI TẬP VÀ HƯỚNG DẪN GIẢI

Luyện tập

Bài tập 1: trang 75 sgk Ngữ văn 9

a) Câu nào cho thấy anh họa sĩ chưa muốn chia tay anh thanh niên? Từ ngữ nào giúp e nhận ra điều ấy.

b. Tìm những từ ngữ miêu tả thái độc của cô gái trong câu cuối đoạn văn. Thái độ ấy thể hiện điều gì liên quan đến chiếc mùi soa?

Bài làm:

a) Câu “Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy.”, đặc biệt là cụm từ tặc lưỡi. Người kể chuyện không nói rõ là người hoạ sĩ cũng chưa muốn chia tay, nhưng qua hình ảnh này, người đọc hiểu được điều đó.
b) Thái độ của cô gái được miêu tả qua các từ ngữ: mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn, vội quay đi. Những từ ngữ này cho thấy cô gái rất ngượng, đành phải nhận lại chiếc khăn và muốn dấu đi sự xấu hổ của mình.
Thì ra, vì cảm mến, cô gái định để lại chiếc khăn mùi soa lại cho người thanh niên làm kỉ vật nhưng anh ta không nghĩ ra, tưởng cô bỏ quên nên đã thật thà đem trả lại. Những điều này được tác giả khéo léo ngụ ý.

Câu 2: trang 75 sgk Ngữ văn 9 tập 1

Hãy cho biết hàm ý của những câu dưới đây:

Đây, tôi giới thiệu với anh một hoạ sĩ lão thành nhé. Và đây là cô kĩ sư nông nghiệp. Anh đưa khách về nhà đi. Tuổi già cần nước chè: ở Lào Cai đi sớm quá. Anh hãy đưa ra cái món chè pha nước mưa thơm như nước hoa của Yên Sơn nhà anh.
(Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)

Bài làm:
Câu có chứa hàm ý trong đoạn: Anh đưa khách về nhà đi. Tuổi già cần nước chè: ở Lào Cai đi sớm quá. Anh hãy đưa ra cái món chè pha nước mưa thơm như nước hoa của Yên Sơn nhà anh.
Hàm ý của câu là: Ông họa sĩ chưa kịp uống nước chè khi rời khỏi Lào Cai và Món nước chè anh thanh niên pha rất ngon

Câu 3: trang 75 Ngữ văn 9 tập 2

Tìm câu chứa hàm ý trong đoạn trích sau và trả lời câu:
Mẹ nó đâm nổi giận quơ đũa bếp doạ đánh, nó phải gọi nhưng lại nói trổng:
- Vô ăn cơm!
Anh Sáu vẫn ngồi im, giả vờ không nghe, chờ nó gọi “Ba vô ăn cơm”. Con bé cứ đứng trong bếp nói vọng ra:
- Cơm chín rồi!
Anh cũng không quay lại.
(Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà)
Bài làm:
Câu chứa hàm ý: - Cơm chín rồi!
Hàm ý: Ông vô ăn cơm!

Câu 4: trang 76 sgk Nghữ văn 9 tập 2
Trong các đoạn trích (từ truyện ngắn Làng của Kim Lân) dưới đây, những câu in đậm có phải là câu chứa hàm ý hay không? Vì sao?
a) Có người hỏi:
- Sao bảo làng Chợ Dầu tinh thần lắm cơ mà?…
- ấy thế mà bây giờ đổ đốn ra thế đấy!
Ông Hai trả tiền nước, đứng dậy, chèm chẹp miệng, cười nhạt một tiếng, vươn vai nói to:
- Hà, nắng gớm, về nào…
Ông lão vờ vờ đứng lảng ra chỗ khác, rồi đi thẳng. Tiếng cười nói xôn xao của đám người mới tản cư lên ấy vẫn dõi theo.
b) – Này, thầy nó ạ.
ông Hai nằm rũ ra trên giường không nói gì.
- Thầy nó ngủ rồi à?
- Gì?
Ông lão khẽ nhúc nhích.
- Tôi thấy người ta đồn…
Ông lão gắt lên:
- Biết rồi!
Bà Hai nín bặt. Gian nhà lặng đi, hiu hắt.
Bài làm:
Câu “Hà, nắng gớm, về nào…” là câu nói lảng;
Câu “Tôi thấy người ta đồn…” là câu bị chen ngắt ngang.
=> Hai câu này không phải là câu mang hàm ý.