Đột biến là sự biến đổi của vật chất di truyền, là những biến đổi của Gen, ADN hoặc biến đổi nhiễm sắc thể. Những biến đổi này có tính chất bền vững và có thể di truyền cho các đời sau hoặc biến đổi kiểu hình mới khác kiểu hình cũ.

Đối với loài hoa lan, lan đột biến là một cá thể, hay một dòng hoa lan trong quần thể phong lan tự nhiên bất ngờ có sự biến đổi khác biệt về kiểu dáng và chưa từng xuất hiện trước đó. Một số cái tên lan đột biến đang gây sốt hiện nay được gọi với cái tên vô cùng mỹ miều như: Bạch Tuyết, Quế Lan Hương, tất cả đều có điểm chung là hoa 5 cánh màu trắng.

Lan đột biến có hình dáng đẹp, hoa nở có hình dáng độc lạ, đẹp tự nhiên không lai tạo và có mùi hương đặc trưng. Đặc biệt, lan đột biến cần nhiều công chăm sóc tỉ mỉ, cẩn thận hơn các loài lan thường.

Lan đột biến có đặc tính khác so với đặc tính và màu hoa của cây bố mẹ. Tuy nhiên, chúng phụ thuộc rất nhiều yếu tố khác nhau với xác suất 1/1000.000 - 1/10.000 để cho ra loài mới. Bất cứ chi lan nào cũng có gen đột biến tuy nhiên đặc điểm và cách đột biến của mỗi loại khác nhau.

Một trong những loại lan đột biến được biết đến nhiều nhất là dòng Lan Phi Điệp. Lan Phi Điệp với đặc tính dễ trồng, dễ nhân giống và số lượng lan đột biến trong tự nhiên nhiều hơn so với những chi lan khác.

Trên thị trường hiện nay, cây Lan Phi Điệp 5 cánh trắng bồng lai (5 cánh trắng Phú Thọ) đang được rao bán với giá rất đắt. Đa số mọi người đều nghĩ rằng, để tạo ra được 1 cây lan 5 cánh trắng gần như là không thể. Tuy nhiên, khi sử dụng phương pháp nhân tạo tại phòng thí nghiệm, chỉ từ 1 – 2 năm đã có thể tạo ra hàng nghìn cây giống hệt cây mẹ với chi phí rất rẻ.

Khi đưa vào nuôi cấy mô tế bào, chỉ trong vài tháng các cơ sở nuôi cấy mô có thể đưa ra thị trường được hàng vạn, thậm chí hàng triệu cây lan đột biến giống y chang kiểu dáng mĩ miều của các dòng bố mẹ. Đặc biệt, tại phòng nuôi cấy, chi phí để nhân chồi cho 1 mẫu chỉ vài chục ngàn đồng.

Trả lời về lan đột biến, PSG.TS Đặng Văn Đông - Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Rau quả chia sẻ: “Cây nhân bản vô tính này không thể nào giữ được bản quyền mãi, không thể nào quý hiếm mãi, vì vậy rất mong những người đã, đang và sẽ đam mê lan đột biến, sản xuất kinh doanh lan đột biến cần suy nghĩ tỉnh táo và tìm hiểu kỹ các thông tin chính thống”.

Công nghệ hiện nay cho phép con người thay tự nhiên tạo ra đột biến. Rất nhiều cây trồng có giá trị cao hiện nay được tạo ra từ đột biến nhân tạo bởi tác nhân vật lý và hoá học. Thực tế ở các nước tiên tiến như Mỹ, Hà Lan, Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan Trung Quốc, người ta đều đang sử dụng phương pháp đột biến này cho cây lan.

Tại Trung tâm Nghiên cứu Hoa và cây cảnh thuộc Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, 2 năm nay đã có thể nhân chồi các loại Lan Phi Điệp bằng phương pháp nhân tạo.

Một số loại lan đột biến đang gây sốt trên thị trường hiện nay có thể kể đến như: Lan 5 cánh trắng Bạch Tuyết, 5 cánh trắng Phú Thọ, hồng Yên Thủy,...Vậy đâu là tiêu chí để phân biệt lan thông thường với lan đột biến?

Tiêu chí để phân biệt lan đột biến và lan thông thường:

• Đài hoa: Khuôn cánh có vai ngang hoặc vai bay là đẹp, loại lan vai rủ hoặc vai xuôi thì là bình thường.
• Môi hoa: Lan đột biến có lưỡi hoa hình tròn hoặc hình trái tim, loại có hình táo là đẹp nhất.
• Màu sắc hoa: Màu sắc đẹp độc đáo nhất ở lan đột biến thường là loại hoa 5 cánh trắng với mắt ông, đỏ, tím hoặc màu hồng cả bông, tím cả bông. Đặc biệt, độ tương phản giữa màu hoa và mắt hoa càng lớn thì lan càng có giá trị
• Về thân lá: Thân chủ trò, lá hình lá mít được sắp xếp kiểu chân rết hoặc lá hình cái thìa.