"Bệnh thành tích", một khái niệm mà ai cũng hiểu, ai cũng biết. Đã nói là bệnh thì cần phải được điều trị và được ngăn chặn kịp thời, thế nhưng với "bệnh thành tích" thì không phải ai cũng có thể đẩy lùi được nó, và với ngay cả những người trong ngành giáo dục, đó cũng là một vấn đề nan giải.

Với bố mẹ, con cái chính là niềm tự hào, vì thế con nhất định phải học giỏi, nhất định phải là số 1, nhất định phải đạt điểm cao. Với lối suy nghĩ ấy, các bậc phụ huynh chạy đôn chạy đáo tìm kiếm nào thì chỗ học thêm, gia sư cho con, rồi thì nhồi nhét kiến thức, biến trẻ trở thành cái máy từ lúc nào không hay. Bài tập khó ư? Đừng lo, các con đã có sẵn mẫu, chỉ cần làm y chang là được, con không được phép sai, và phải đúng tuyệt đối, chỉ cần như thế con đã được "học sinh giỏi", "lại là niềm tự hào của bố mẹ". Trong khi đó từ một hướng khác, giáo viên cũng chịu không ít ảnh hưởng từ căn bệnh thành tích này, và hiện trạng thi dạy giỏi, dự giờ theo kiểu đóng kịch, “phím" trước chẳng còn quá xa lạ.

Nhưng mấy ai hiểu được rằng, đó chính là những nguyên nhân khiến các học sinh dần lười học, lười tư duy. Vì sao ư? vì mọi thứ đã có sẵn, các em chỉ cần thực hiện thôi là được và kết quả thì y như rằng 'luôn tốt".

Công nghệ phát triển học sinh tiếp cận điện thoại quên luôn cả việc ăn, chứ nói gì đến việc học. Học về cầm điện thoại, ngồi máy tính, trước khi ngủ cũng chơi game trước đã, thức dậy nhìn qua cái ipad rồi mới đi đánh răng,... và cảm thấy thật sự thiếu thốn, khó chịu nếu mất đi những đồ vật thân thuộc ấy. Và dần dần, trẻ em không còn là người điều khiển chúng nữa mà chính những cái ipad, điện thoại ấy, điều khiển ngược lại các em. Chúng quản lý cả thời gian học tập, lẫn nghỉ ngơi, thay vì thứ 7, chủ nhật dạo chơi công viên, thả diều thì ngồi nhà bấm bấm, lướt lướt thích thú hơn nhiều. Nghe có vẻ châm biếm, nhưng đó là sự thật.

Cho trẻ tiếp cận công nghệ quá sớm như chơi máy tính, điện thoại, ipad,... có ảnh hưởng không nhỏ đến việc học tập của trẻ. Khi bị chi phối bởi những thiết bị này, trẻ sẽ không còn hứng thú cho việc học nữa vì với trẻ lúc này: "Học là bắt buộc và chơi là tự chọn" mà đã là tự chọn thì bao giờ cũng thoải mái, cũng từ đây việc lười học ham chơi cũng là điều dễ hiểu.

Biết là thế, nhưng vì nuông chiều con, hay không có thời gian bên cạnh con, vui chơi và học tập cùng con, nên đại đa số các bậc phụ huynh hiện nay, đều thờ ơ và giao con mình cho "cái máy tính, điện thoại, ipad" trông giữ. Và đã có không ít các trường hợp, kết quả học tập bị sa sút và nguyên nhân được tìm thấy đó là vì chơi "điện thoại, máy tính, ipad" không biết điểm dừng.

Không phải là ngăn cấm hoàn toàn, nhưng để tốt cho trẻ, phụ huynh cần quản lý việc chơi của trẻ trên các thiết bị công nghệ, phải có điều độ và chừng mực. Đừng để trẻ "bị nghiện điện thoại" rồi mới tìm cách giải quyết, vì khi đó có lẽ sẽ khó hơn rất nhiều...

Bố mẹ không có thời gian quan tâm đến việc học tập của con cũng là một trong những nguyên nhân dẫn đến hiện trạng học sinh giờ lười học, lười tư duy. Trẻ chẳng còn tha thiết gì nhìn vào tập vở, trong khi bố mẹ thì quan tâm công việc còn hơn quan tâm mình, cũng là điều dễ hiểu.

Ngoài việc học ở trường thì luyện tập ở nhà cũng rất quan trọng, và những lúc ấy rất cần sự nhắc nhở từ phía phụ huynh để con chuyên tâm hơn cho việc học tập. Có thể vì công việc quá bận rộn khiến bố mẹ quên đi nhiệm vụ này của mình mà phó mặc cho giáo viên, song thực tế mà nói, những đứa trẻ rất cần sự quan tâm từ 2 phía gia đình và nhà trường.

Ngoài việc học ở trường 2 buổi sáng và chiều, nhiều học sinh còn phải đi học thêm, học năng khiếu,... khiến các em cảm thấy ngột ngạt, và trở nên lười học.

Chưa kể tình trạng "học chay" vẫn phổ biến. Do thiết bị dạy học thiếu thốn, điều kiện để đổi mới phương pháp dạy học, để quan tâm tới từng học sinh không được đảm bảo. Giáo viên phải dạy theo kiểu mô tả kiến thức, học sinh phải tiếp nhận theo kiểu trừu tượng. Việc rèn luyện, tiếp thu kiến thức, kỹ năng hạn chế cũng dẫn tới việc cả thầy và trò cùng phải vất vả, cố sức, dẫn tới áp lực, quá tải.

Trong khi đó một số ý kiến khác lại cho rằng: "Trường tiểu học có chương trình học tăng cường nhưng không phân loại học sinh để có chương trình bồi dưỡng riêng, ví dụ cháu kém cần học cho chắc kiến thức, cháu giỏi cần bồi dưỡng nâng cao. Vẫn học tập trung nên cháu kém vẫn kém, cháu giỏi chưa được bồi dưỡng kịp thời, nên học như không học."

Với một bài toán, các em phải trình bày như như thế này, lời giải phải ghi như thế này,... tất cả đều phải theo mẫu, thế mới đúng. Tâm lý lo sợ rằng sẽ bị sai nếu làm khác cô, khác thầy khiến các học sinh chẳng dám làm khác mẫu và ngay cả những bài văn lúc kiểm tra, có nhiều em còn học thuộc y chang như bài cô cho lúc ở lớp.

Ở lớp, thầy thuyết giảng, học sinh lắng nghe, ghi nhớ để đến giờ kiểm tra thì trả lời lại gần như nguyên vẹn những gì thầy giảng. Cho nên cái mà học sinh tạo ra không phải là sự sáng tạo của riêng các em mà đơn thuần là sự sao chép kiến thức đã được mặc định trong sách hay trong bài giảng của thầy cô.

Phương pháp này tạo ảo giác truyền giảng được nhiều kiến thức và lại nhàn hạ cho học sinh: chỉ cần ngồi ngoan, học thuộc những kiến thức trên lớp là sẽ được điểm cao, trở thành trò giỏi. Thực tế, các em đang dần trở nên thụ động, dẫn đến tất cả đều na ná nhau từ kiến thức đến lối suy nghĩ.

Tâm lý ỷ lại có nghĩa là làm bất cứ việc gì cũng dựa vào người khác, thiếu khả năng tự giải quyết việc học tập, thiếu tính tự lập. Những em có tính ỷ lại thường sẽ không kiên trì, không quyết đoán, thiếu tự giác, thiếu tự chủ, gặp việc gì cũng không có chủ kiến, thậm chí là không tự quyết định được những việc nhỏ nhặt hàng ngày của bản thân.

Một số trường hợp khác, sự ỷ lại thể hiện tính thiếu tự tin vào bản thân. Các em luôn cảm thấy e dè trong hầu hết mọi việc, cho rằng mình không bằng người khác, sợ làm sai, sợ bị trách phạt. Hoặc cũng có thể do một sự kiện, tình huống xấu hổ quá mức nào đã từng xảy ra ở quá khứ khiến cho họ cảm thấy tự ti về bản thân, lâu dần hình thành tính ỷ lại.

Tâm lý ỷ lại hiện đang là vấn đề đáng quan tâm ở giới trẻ, đặc biệt là đối tượng học sinh. Đây được xem là các mầm non tương lai của đất nước. Tuy nhiên, hiện nay nhiều em học sinh lại hình thành nên tâm lý dựa dẫm, quá ỷ lại vào gia đình, người thân và những người xung quanh.

Mỗi lần lên lớp là một lần tiếp thu về những kiến thức và chương trình mới. Những thay đổi về phương pháp dạy và học cùng khối lượng kiến thức lớn hơn hẳn trước đây khiến không ít em học sinh cảm thấy hụt hẫng, hoang mang mà không biết hỏi ai, hỏi như thế nào. Điều này đã khiến các em hình thành nên tâm lí ngại hỏi.

Trong quá trình học trên lớp, đa số các em học sinh đều mang tâm lý ngại ngùng không dám hỏi thầy cô, ở nhà ba mẹ chính là những người gần gũi với trẻ nhất và trở thành chiếc “phao”, một “kênh” để trao đổi và hỏi han kiến thức chưa hiểu. Nhưng không phải phụ huynh nào cũng có thời gian ở bên cạnh con. Nhiều ba mẹ đi làm về khi đã khuya hay công tác xa nhà thường xuyên nên không có thời gian để theo dõi sát sao con. Điều này vô hình chung đã tạo nên áp lực cho con. Khối lượng kiến thức lớn nhưng không có người chỉ bảo tận tình, không có phương pháp học hiệu quả, không mục đích học tập và sự rụt rè, không dám hỏi han những người xung quanh chính là nguyên nhân phổ biến nhất khiến trẻ lười học.

Nhiều bậc cha mẹ sợ con lười, lơ đãng việc học nên thành ra họ luôn giám sát con học mỗi tối. Điều này vô hình chung sẽ khiến các em tạo nên một thói quen xấu: chỉ khi có cha mẹ con mới chịu học, con sẽ không tự có kế hoạch học tập cho mình.

Theo kết quả từ nghiên cứu, bố mẹ càng can thiệp vào việc làm bài tập về nhà của con, trẻ càng mất niềm cảm hứng học tập. Những đứa trẻ có bố mẹ ngồi kè kè bên cạnh và nói cho con phải làm như thế nào, kiểm soát từng hành động và thậm chí làm bài tập hộ con sẽ là những đứa trẻ có động lực học kém nhất. Ngược lại, những đứa trẻ không bị bố mẹ thúc ép, yêu cầu phải làm gì sẽ có niềm khao khát học điều mới lạ. Chính vì thế, không phải lúc nào giám sát quá hay nuông chiều, không có thời gian dành cho các em trong độ tuổi học sinh là tốt. Các bậc phụ huynh nên có sự kết hợp hài hòa và quan tâm đến tâm lí của con nhiều hơn.

Nhận thức của học sinh thế hệ ngày nay đã sớm tiến bộ và có cải tiến hơn thế hệ trước rất nhiều. Đã thế, để con khỏi bỡ ngỡ, khỏi thua bạn bè trước khi bước vào lớp một nhiều bậc cha mẹ đã cho con học trước. Việc các em đã làm toán, giải đề, nói tiếng anh thành thạo trước khi nhập học là chuyện thường gặp. Đó chính là một trong những nguyên nhân khiến các em học sinh giảm hứng thú với việc học. Làm sao các em còn hứng thú nữa khi những điều cô giáo giảng, những bài tập trong sách các em đều biết cả rồi.

Mỗi giờ học không còn là cái gì đó cho học sinh háo hức, chờ đợi. Để giết thời gian và tỏ vẻ “ta đây biết cả rồi”, các em cố tình phân tán vào các việc khác: vẽ vời linh tinh, bấm điện thoại, làm việc riêng, trêu bạn bên cạnh, nhìn mây bay ngoài cửa sổ… Việc “biết trước” không chỉ là một trong những nguyên nhân tạo cho học sinh tính mất tập trung, mất hứng thú học hành ngay từ buổi đầu đến lớp mà còn hình thành tính kiêu ngạo vì cảm giác tự mãn nhất thời.

Đôi khi, sự bất hòa trong mối quan hệ giữa bố mẹ, hay hoàn cảnh gia đình lại là nguyên nhân khiến các em học sinh chán chường và bỏ bê học tập. Liệu các em có thể tập trung để chăm chỉ học hành khi luôn phải chứng kiến cảnh cha mẹ bất hòa, không yêu thương và quan tâm đến việc học của con, hay phải đi làm thêm để kiếm thu nhập giúp gia đình. Lúc đó, các em học sinh đa phần sẽ cảm thấy chản nản, thậm chí bất cần, thờ ơ trong mọi việc, kể cả việc học hành hay là vui chơi.

Để có thể nhận diện được chính xác nguyên nhân vì sao học sinh lười học, cha mẹ nên kiên nhẫn và bình tĩnh nói chuyện cùng con để tìm ra phương pháp thích hợp, tuyệt đối không la mắng hoặc quát tháo con sẽ càng làm tình trạng càng trở nên tồi tệ hơn.