I. Mục đích, yêu cầu tóm tắt văn bản tự sự dựa theo nhân vật chính

Tóm tắt văn bản theo nhân vật chính chính là kể một cách ngắn gọn, chính xác, trung thành với văn bản gốc để kể lại những sự việc cơ bản xảy ra với nhân vật đó.

II. Cách tóm tắt văn bản tự sự dựa theo nhân vật chính

a, Nhân vật chính của truyện An Dương Vương, Mị Châu, Trọng Thủy

b, Tóm tắt truyện An Dương Vương, Mị Châu, Trọng Thủy theo nhân vật An Dương Vương:

An Dương Vương nước Âu Lạc tên Thục Phán, vua cho xây thành ở đất Việt Thường nhưng đắp tới đâu lại đổ tới đó. Một hôm có cụ già mách rằng sẽ có xứ Thanh Giang tới giúp vua xây thành. Hôm sau, xứ Thanh Giang chính là Rùa Vàng tới giúp vua, chỉ trong vòng nửa tháng thành đã được xây xong. Trước khi ra về Rùa Vàng còn tháo vuốt đưa cho vua làm lẫy chống giặc. Có thành kiên cố, lại có nỏ thần, nên vua đánh thắng Triệu Đà khi chúng sang xâm lược. Khi Triệu Đà lập mưu cho con trai Trọng Thủy sang cầu hôn Mị Châu- con gái vua Thục, ở rể và đánh cắp nỏ thần. Quân Triệu Đà mang quân sang tấn công An Dương Vương, nhà vua cậy có nỏ thần nên vẫn thản nhiên. Cuối cùng Loa Thành thất thủ, vua cưỡi ngựa đưa con chạy xuống phía Nam, trên đường đi Mị Châu rắc lông ngỗng làm dấu. Chạy tới bãi biển Rùa Vàng nổi lên nói kẻ phản tặc sau lưng nhà vua. Vua bèn tuốt gươm chém đầu Mị Châu rồi cầm sừng tê bảy tấc rẽ nước xuống biển.

c, Tóm tắt truyện theo nhân vật Mị Châu

Mị Châu là con gái vua An Dương Vương, nàng lấy Trọng Thủy con trai Triệu Đà (kẻ thù của nước Âu Lạc). Trọng Thủy dụ dỗ Mị Châu cho xem nỏ thần rồi đánh cắp nỏ thần. Triệu Đà mang quân sang xâm lược nước Âu Lạc, vua An Dương Vương mất nỏ thần nên thua trận. Vua cưỡi ngựa đưa con gái Mị Châu chạy xuống phía Nam cầu cứu xứ thần Thanh Giang, trên đường đi, Mị Châu rắc lông ngỗng làm dấu theo hẹn ước với Trọng Thủy. Tới bờ biển, Rùa Vàng nổi lên hét lớn rằng Mị Châu chính là kẻ phản tặc, vua An Dương Vương nổi giận rút gươm chém đầu Mị Châu. Trước khi chết Mị Châu khấn nguyện nếu lòng nàng trong sạch thì chết xin biến thành châu ngọc, máu của nàng trai sò ăn đều hóa ngọc. Sau này, vì thương nhớ Mị Châu, Trọng Thủy lao xuống giếng mà chết. Người đời sau, lấy nước trong giếng rửa ngọc trai thì ngọc thêm sáng.

d, Muốn tóm tắt được văn bản tự theo nhân vật chính cần:

- Đọc kĩ văn bản, xác định nhân vật chính

- Chọn các sự việc chính liên quan tới nhân vật

- Tóm tắt lời nói, hành động, tâm trạng nhân vật theo diễn biến của các sự việc

Luyện tập

Bài 1 (Trang 121 sgk ngữ văn 10 tập 1)

Bản tóm tắt 1 (truyện thơ Tiễn dặn người yêu) là toàn bộ câu chuyện để người đọc nắm được cốt truyện

- Bài tóm tắt 2 (chuyện người con gái Nam Xương) tóm tắt làm sáng tỏ luận điểm “Chàng Trương đi đánh giặc… không kịp nữa”

Cách tóm tắt ở cả hai bài khác nhau:

- Văn bản 1 tóm tắt lại toàn bộ câu chuyện

- Văn bản 2 tóm tắt một đoạn truyện

Bài 2 (Trang 122 sgk ngữ văn 10 tập 1)

Sau nhiều lần mang quân xâm lược Âu Lạc thất bại, Triệu Đà lập mưu sai con là Trọng Thủy sang hỏi cưới Mị Châu. Khi được vua An Dương Vương đồng ý gả Mị Châu, Trọng Thủy xin ở rể và dụ dỗ Mị Châu cho xem trộm nỏ thần. Trọng Thủy đánh cắp nỏ thần, trước ngày về nước còn hứa hẹn sẽ theo dấu lông ngỗng của Mị Châu để tìm nàng.

Trọng Thủy về nước rồi cùng Triệu Đà kéo quân xâm lược Âu Lạc, lần này, vua An Dương Vương chủ quan nên mất thành. Trọng Thủy tìm Mị Châu, lần theo dấu lông ngỗng của nàng tới bên bờ biển thì thấy xác của Mị Châu, bèn mang xác về Loa Thành an táng. Từ đó Trọng Thủy thương nhớ Mị Châu, khi nhìn xuống giếng thấy bóng của Mị Châu thì lao đầu xuống giếng chết. Người đời sau lấy ngọc trai ở biển Đông đem rửa bằng nước giếng thì thấy ngọc thêm sáng.

Bài 3 (Trang 121 sgk ngữ văn 10 tập 1)

Tấm mồ côi cha từ nhỏ, nàng sống với mẹ con dì ghẻ Cám. Mẹ con Cám thường xuyên bắt Tấm làm việc vất vả. Trong một lần đi bắt cá, Cám trút hết giỏ tôm cá của Tấm, trong giỏ chỉ còn mỗi con cá Bống, Tấm mang về nuôi. Mẹ con nhà Cám thịt cá Bống. Ngày nhà vua mở hội, mẹ con Cám đi dự hội, bắt Tấm ở nhà nhặt thóc gạo trộn lẫn, được Bụt giúp Tấm có quần áo đẹp đi dự hội, trên đường đi Tấm đánh rơi hài. Nhà vua nhặt được, ra lệnh ai đi vừa chiếc hài sẽ lấy làm vợ. Tấm đi vừa hài và trở thành hoàng hậu. Mẹ con nhà Cám lập mưu giết Tấm, Tấm biến thành chim Vàng Anh, cây xoan đào, khung cửi để ở cạnh vua. Tấm từ quả thị bước ra, giúp bà hàng nước dọn dẹp nhà cửa. Cuối cùng Tấm gặp lại nhà vua và sống trong cung hạnh phúc tới suốt đời.

I- Thế nào là tóm tắt văn bản tự sự
1. Trong cuộc sống hằng ngày, có những văn bản tự sự chúng ta đã đọc nhưng nếu muốn ghi lại nội dung chính của chúng để sử dụng hoặc thông báo cho người khác thì phải tóm tắt văn bản tự sự.
2. Tóm tắt văn bản tự sự:
Ghi lại một cách ngắn gọn, trung thành những nội dung chính của văn bản tự sự

II- Cách tóm tắt văn bản tự sự
1. Những yêu cầu đối với văn bản tóm tắt
Văn bản tóm tắt trên kể lại nội dung của văn bản Sơn Tinh, Thủy Tinh. Dựa vào sự kiện, tên nhân vật, cốt truyện để nhận ra văn bản.
- Văn bản trên đã tóm gọn được những nội dung chính của văn bản Sơn Tinh, Thủy Tinh.
- Sự khác nhau giữa văn bản gốc với văn bản tóm tắt:
+ Văn tóm tắt có dung lượng ngắn hơn văn bản gốc.
+ Văn bản tóm tắt có số lượng sự việc, nhân vật tí hơn so với tác phẩm
- Yêu cầu đối với văn bản tóm tắt:
+ Ngắn gọn, chính xác về nhân vật và sự kiện quan trọng
+ Lời văn của văn bản tóm tắt là lời văn của mình, không phải lời văn của văn bản
2. Các bước tóm tắt
Để tóm tắt được văn bản:
- Đọc toàn bộ tác phẩm, nắm được ý tưởng nội dung của tác giả
- Lựa chọn những nội dung chính cần ghi lại
+ Các sự việc chính, nhân vật chính quyết định đến câu chuyện trong tác phẩm
- Sắp xếp hợp lý nội dung chính theo trình tự hợp lý
- Diễn đạt bằng lời văn của mình những nội dung đã xác định.

III - CÁCH TÓM TẮT NHÂN VẬT TỰ SỰ DỰA THEO NHÂN VẬT CHÍNH

a) Xác định nhân vật chính của truyện An Dương Vương và Mị Châu – Trọng Thủy.

Truyện An Dương Vương và Mị Châu – Trọng Thủy có ba nhân vật chính là An Dương Vương, Mị Châu và Trọng Thủy

b) Tóm tắt truyện dựa theo nhân vật An Dương Vương

Ta là vua nước Âu Lạc họ tên là Thục Phán. Ta cho xây thành ở đất Việt Thường nhưng hễ đắp tới đâu lại lở tới đấy. Một hôm có cụ già từ phương đông tới nói: Sẽ có sứ Thanh Giang đến giúp vua xây thành.

Hôm sau ta mừng rỡ cho người ra đón mới biết sứ Thanh Giang là một con rùa vàng.

Thành xây nửa tháng thì xong, vững chãi và kiên cố. Trước khi về biển, rùa vàng còn tháo vuốt đưa cho ta làm lẫy nỏ thần chống giặc. Có thành cao, hào sâu lại có nỏ thần, ta rất nhiều lần đã đánh cho quân của Triệu Đà đại bại.

Đà không dám đối chiến, bèn xin hoà và cho con trai là Trọng Thuỷ sang cầu hôn. Ta đồng ý gả con gái Mị Châu, lại cho cả Trọng Thuỷ ở lại Loa Thành làm rể. Có được cơ hội tốt, Trọng Thuỷ bên dụ dỗ Mị Châu cho xem nỏ thần rồi đánh tráo ngay lẫy nỏ.

Quân Triệu Đà phá được nỏ thần bèn ồ ạt tất công. Ta trong khi ấy cậy có nỏ Liên Châu vẫn điềm nhiên ngồi đánh cờ. Loa Thành bị vỡ, ta bèn mang theo con gái chạy xuống phía Nam. Thế nhưng cùng lúc ấy Trọng Thuỷ lại theo dấu lông ngỗng mà Mị Châu rắc ở đường đuổi theo. Cùng đường, lại nghe sứ Thanh Giang nhắc nhở "Giặc ở ngay sau nhà vua đó", ta bèn tuốt kiếm chém Mị Châu rồi cầm rừng tê bảy tấc rẽ nước xuống biển.

c. Tóm tắt truyện theo nhân vật Mị Châu:

Ta là con gái của Vua nước Âu Lạc, An Dương Vương Thục Phán tên Mị Châu. Nhân việc Triệu Đà thua trận xin cầu hoà và muốn được cho con trai sang ở rể, ta được vua cha thuận ý gả cho Trọng Thuỷ.

Ta rất mực yêu chồng lại ngây thơ khờ dại nên đã vô ý đem bí quyết nỏ thần ra nói với người chồng gián điệp. Có được nỏ thần, Trọng Thuỷ muốn xin về, ta lại nói: Sau này, nếu có gặp cảnh biệt li thì cứ theo dấu chiếc áo lông ngỗng của thiếp mà tìm.

Trọng Thuỷ về nhà, rồi cùng cha đem đội quân sang đánh. Loa Thành đại bại, ta theo cha chạy xuống phương Nam nhưng vừa đi ta lại vừa rắc lông ngỗng làm dấu cho Trọng Thuỷ. Chạy ra bờ biển vua cha nổi giận tuốt gươm ra chém. Trước khi chết, ta còn khấn: Nếu có lòng phải nghịch thì khi chết đi nguyện biến thành cát bụi, bằng không thì xin được biến thành châu ngọc để rửa sạch mối nhục thù. Ta chết, máu ta chảy xuống biển, trai sò ăn phải đều biến thành hạt châu. Xác ta được Trọng Thuỷ đem về mai táng ở Loa Thành, Trọng Thuỷ thương nhớ ta, sau đó cũng lao đầu xuống giếng mà chết. Người đời sau mò được ngọc ở biển Đông đem về giếng ấy mà rửa thì ngọc càng thêm sáng.

d) Cách tóm tắt văn bản tự sự theo nhân vật chính:

- Đọc kĩ văn bản, xác định nhân vật chính.

- Chọn các sự việc cơ bản xảy ra với nhân vật chính và diễn biến của các sự việc đó.

- Tóm tắt các hành động, lời nói, tâm trạng của nhân vật theo diễn biến của các sự việc.

III. LUYỆN TẬP

Câu 1 (trang 121 SGK Ngữ văn 10 tập 1)

a.

- Bản tóm tắt 1 (truyện thơ Tiễn dặn người yêu) là tóm tắt toàn bộ câu chuyện để người đọc nắm bắt và nhớ được cốt truyện

- Bản tóm tắt 2 (Chuyện Người con gái Nam Xương) được bắt đầu từ “Chàng Trương đi đánh giặc… đến không kịp nữa” nhằm dùng làm dẫn chứng để làm sáng rõ ý kiến.

b.

- Do tùy thuộc vào mục đích mà tóm tắt lại toàn bộ hay chỉ tóm tắt một đoạn. Bản tóm tắt (1) tóm tắt lại toàn bộ câu chuyện, còn bản tóm tắt (2) chỉ tóm tắt lại một đoạn truyện.

Câu 2 (trang 121 SGK Ngữ văn 10 tập 1)

Ta là Trọng Thủy, con trai của Triều Đà. Sau khi cha ta đem quên đem đánh Âu Lạc nhưng thất bại, ông trở về và yêu cầu ta cưới Mị Châu – con gái của An Dương Vương với mục đích tìm hiểu và lấy cắp bảo vật của nước đó.

Sau khi cưới nhau, ta và Mị Châu chung sống hòa thuận, An Dương Vương cũng không nghi ngờ về việc ta có mưu đồ. Một ngày, ta nịnh được Mị Châu cho xem nỏ thần rồi nhân lúc nàng sơ ý, ta đã lấy nỏ rồi quay về phương Bắc.

Có nỏ thần trong tay, cha ta lập tức huy động lực lượng đem quân đi đánh Âu Lạc lần nữa. Quân thần Âu Lạc lúc này vẫn chưa có đề phòng gì, vua An Dương vẫn cậy có nỏ thần nên mặc nhiên ngồi đánh cờ.

Đến khi quân ta tràn vào thì An Dương Vương trở tay không kịp nên đàng bỏ trốn. Nhớ lời Mị Châu dặn sẽ mang theo chiếc áo lông ngỗng và rải trên đường đi, ta cho quần đuổi theo hai cha con họ. Đến sát bờ biển, một con Rùa Vàng nổi lên và nói Mị Châu là giặc, phản bội đất nước nên An Dương Vương đã chém đầu nàng rồi theo Rùa Vàng xuống biển.

Ta mang xác Mị Châu về và vô cùng đau xót, hối hận về việc làm của mình. Nhớ lời nàng nói trước khi chết rằng nếu nàng trong sạch thì xác sẽ hóa thành ngọc thạch, nếu không nàng phải hóa cát bụi. Và, ngay khi về đến nơi, xác Mị Châu liền hóa ngọc thạch, máu của nàng khi chết, loài trai ăn phải thì biến thành ngọc trai. Nhận ra sai lầm của mình, ta đau khổ tự sát bên giếng xưa.

Câu 3 (trang 121 SGK Ngữ văn 10 tập 1)

Tóm tắc truyện Tấm Cám theo nhân vật Tấm.

Ta là Tấm, ta mồ côi mẹ từ nhỏ. Từ khi cha lấy vợ mới, ta phải sống chung với hai mẹ con dì. Khi cha mất, hai mẹ con họ ngày càng trở nên độc ác, luôn bắt ta chịu thiệt muôn phần. Đi bắt tôm tép, Cám đã lừa lấy hết giỏ cá của tôi rồi mang về để được dì thưởng cho quần áo mới. Tôi đã khóc rất nhiều, và lần nào cũng được Bụt giúp đỡ. Họ giết cá bống, không cho tôi đi hội, giết tôi để thay thế Cám vào vào cung với vua. Tôi biến thành chim vàng anh, cây xoan đào, khung cửi để được gần và bảo vệ vua khỏi tay mẹ con họ. Năm lần bảy lượt bị mẹ con Cám hãm hại nhưng tôi đều vượt qua. Cuối cùng, sau khi biến thành quả thị rồi về chung sống với một bà lão hàng nước. Sau khi bà biết quả ta biến ra từ quả thị, giúp bà làm việc nhà thì bà nhận ta làm con gái. Một ngày, khi vua ghé hàng nước của hai mẹ con ta, chàng đã nhận ra miếng trầu cánh phượng ta têm. Hai vợ chồng gặp lại nhau và ta được trở lại cung. Lần này, ta đã trừng trị mẹ con Cám vì những tội ác họ đã gây ra. Cuối cùng, ta được sống một cuộc sống hạnh phúc bên nhà vua.

★ Kiến thức cơ bản

• Tóm tắt văn bản tự sự và dùng lời văn của mình trình bày một cách ngắn gọn nội dung chính (bao gồm sự việc tiêu biểu và nhân vật quan trọng của văn bản đó).

• Văn bản tóm tắt cần phản ánh trung thành nội dung của văn bản được tóm tắt. • Muốn tóm tắt văn bản tự sự, cần đọc kĩ để hiểu đúng chủ đề văn bản, xác định nội dung chính cần tóm tắt, sắp xếp các nội dung ấy theo một trình tự hợp lí, sau đó viết thành văn bản tóm tắt.

Thế nào là tóm tắt văn bản tự sự?

Câu 1. Trong cuộc sống hằng ngày, có những văn bản tự sự chúng ta đã đọc nhưng nếu muốn ghi lại nội dung chính của chúng để sử dụng hoặc thông báo cho người khác biết thì phải tóm tắt văn bản tự sự.

=> Mục đích của việc tóm tắt: Ghi lại nội dung chính để sử dụng hoặc thông báo cho mọi người.

Câu 2. Từ gợi ý trên, theo em, thế nào là tóm tắt văn bản tự sự ? Suy nghĩ và lựa chọn câu trả lời đúng nhất trong các câu sau:

a) Ghi lại đầy đủ mọi chi tiết của văn bản tự sự.

b) Ghi lại một cách ngắn gọn, trung thành những nội dung chính của văn bản tự sự.

c) Kể lại một cách sáng tạo nội dung của văn bản tự sự. d) Phân tích nội dung, ý nghĩa và giá trị của văn bản tự sự.

Trả lời

Câu đúng: (b)

Cách tóm tắt văn bản tự sự

Câu 1. Những yêu cầu đối với văn bản tóm tắt

Đọc đoạn văn và trả lời các câu hỏi

"Vua Hùng thứ mười tám có người con gái đẹp tên là Mị Nương. Nhà vua muốn kén một chàng rể xứng đáng. Sơn Tinh và Thủy Tinh cùng một lúc đến cầu hôn. Cả hai người đều có tài, vua Hùng không biết gả con cho ai, bèn ra điều kiện thách đố để dễ bề lựa chọn. Sơn Tinh thắng cuộc, cưới Mị Nương rồi đưa về núi. Thủy Tinh tức giận dâng nước đánh Sơn Tinh nhưng bị thua. Từ đó, hằng năm, Thủy Tinh dâng nước đánh Sơn Tinh nhưng đều thất bại."

a) Văn bản tóm tắt trên kể lại nội dung của văn bản nào ? Dựa vào đâu mà em nhận ra được điều đó ? Văn bản tóm tắt trên có nêu được nội dung chính của văn bản được tóm tắt không ?

b) Văn bản tóm tắt trên có gì khác so với văn bản được tóm tắt (về độ dài, về lời văn, về số lượng nhân vật, sự việc,...) ?

c) Từ việc tìm hiểu trên, hãy cho biết các yêu cầu đối với một văn bản tóm tắt.

Trả lời

+ Văn bản trên kể lại văn bản Sơn Tinh - Thủy Tinh dựa vào nội dung của văn bản mà ta nhận ra điều đó. Văn bản trên đã tóm tắt được một cách đầy đủ chính xác nội dung chính của văn bản.

+ Sự khác biệt giữa văn bản tóm tắt và văn bản chính.

• Độ dài ngắn hơn nhiều.

• Lời văn có sự khái quát cao, và dùng theo lời văn của người tóm tắt.

• Số lượng nhân vật, sự vật, sự kiện cũng ít đi rất nhiều, chỉ lựa chọn những cái tiêu biểu và nhân vật quan trọng.

Câu 2. Các bước tóm tắt văn bản

Muốn tóm tắt được một văn bản, theo em phải làm những việc gì? Những việc ấy phải thực hiện theo trình tự nào?

Trả lời

Các bước tóm tắt (gồm các bước sau): + Đọc thật kĩ để hiểu đúng. + Xác định nội dung cần tóm tắt. + Sắp xếp hệ thống các ý.

+ Viết thành văn bản.

I. KIẾN THỨC CƠ BẢN

1. Tóm tắt văn bản tự sự là gì?

Tóm tắt văn bản nói chung, tóm tắt văn bản tự sự nói riêng là việc làm xuất phát từ nhu cầu thực tế. Trong cuộc sống, nhiều trường hợp chúng ta muốn thông báo ngắn gọn nội dung một sự việc, một câu chuyện nào đó đã được biết cho người khác. Khi ấy, chúng ta cần đến thao tác tóm tắt.

Để thông báo những nội dung chính của một văn bản tự sự nào đó đến người khác, chúng ta cần đến thao tác tóm tắt văn bản tự sự.

Có thể hiểu ngắn gọn: Tóm tắt văn bản tự sự là ghi lại một cách ngắn gọn, trung thành những nội dung chính của văn bản tự sự.

2. Cách tóm tắt văn bản tự sự

a) Văn bản tóm tắt phải đảm bảo những yêu cầu nhất định

Văn bản sau đây kể lại nội dung của văn bản nào?

Vua Hùng thứ mười tám có người con gái đẹp tên là Mị Nương. Nhà vua muốn kén một chàng rể xứng đáng. Sơn Tinh và Thuỷ Tinh cùng một lúc đến cầu hôn. Cả hai người đều có tài, vua Hùng không biết gả con cho ai, bèn ra điều kiện thách đố để dễ bề lựa chọn. Sơn Tinh thắng cuộc, cưới Mị Nương rồi đưa về núi. Thuỷ Tinh tức giận dâng nước đánh Sơn Tinh nhưng bị thua. Từ đó hằng năm Thuỷ Tinh dâng nước đánh Sơn Tinh nhưng đều thất bại.

Gợi ý: Văn bản trên kể lại nội dung của văn bản Sơn Tinh, Thuỷ Tinh;

So sánh văn bản trên với văn bản Sơn Tinh, Thuỷ Tinh và tự rút ra nhận xét về đặc điểm của văn bản tóm tắt.

Gợi ý:

So sánh nội dung của văn bản trên với nội dung của văn bản gốc.
So sánh về độ dài, lời văn, số lượng nhân vật, sự việc,... giữa văn bản trên với văn bản gốc.
Văn bản tóm tắt phải đảm bảo giữ được nội dung chính của văn bản gốc: nhân vật chính, sự việc chính. Lời văn của văn bản tóm tắt là lời văn của người tóm tắt; lời văn của văn bản tóm tắt phải ngắn gọn. Tóm lại, văn bản tóm tắt truyền tải trung thành nội dung (sự việc, nhân vật) chính của tác phẩm trong một dung lượng ngắn hơn nhiều so với dung lượng của văn bản gốc.

b) Các bước tóm tắt một văn bản tự sự:

Đọc văn bản, xác định chủ đề (việc xác định chủ đề văn bản sẽ quyết định việc lựa chọn nhân vật, sự việc,...)
Xác định nội dung chính cần tóm tắt:
Nhân vật chính;
Sự việc chính;
Sắp xếp nhân vật, sự việc theo trật tự nhất định, phản ánh trung thành câu chuyện được kể trong văn bản gốc;
Viết bằng lời văn của mình nội dung cần tóm tắt.

II. RÈN KĨ NĂNG

Câu 1. Kiểm tra xem những sự việc dưới đây đã đảm bảo đầy đủ những sự việc chính của truyện ngắn Lão Hạc chưa?

(1) Con trai lão Hạc đi phu đồn điền cao su, lão chỉ còn lại "cậu Vàng".

(2) Lão Hạc có một người con trai, một mảnh vườn và một con chó vàng.

(3) Lão mang tiền dành dụm được gửi ông giáo và nhờ ông trông coi mảnh vườn.

(4) Vì muốn để lại mảnh vườn cho con, lão phải bán con chó.

(5) Một hôm lão xin Binh Tư một ít bả chó.

(6) Cuộc sống mỗi ngày một khó khăn, lão kiếm được gì ăn nấy và bị ốm một trận khủng khiếp.

(7) Lão bỗng nhiên chết - cái chết thật dữ dội.

(8) Ông giáo rất buồn khi nghe Binh Tư kể chuyện ấy.

(9) Cả làng không hiểu vì sao lão chết, trừ Binh Tư và ông giáo.

Gợi ý: Đọc lại truyện ngắn Lão Hạc. Ghi lại những sự việc chính của câu chuyện. Các sự việc đã được liệt kê đầy đủ ở trên.

Lưu ý: có những sự việc, nhân vật không được liệt kê vì không quyết định chủ đề của câu chuyện (chẳng hạn: chuyện bán sách của ông giáo, người vợ ông giáo). Các sự việc và nhân vật được xem là đầy đủ khi chúng ta tóm tắt một văn bản tự sự nào đó nghĩa là nếu thiếu đi một trong số đó thì chủ đề của truyện sẽ bị sai lệch đi. Với chủ đề: số phận bi thương của lão Hạc - người nông dân trong xã hội cũ, 9 sự việc trên đã đủ để viết một văn bản tóm tắt.

Câu 2. Trật tự sắp xếp các sự việc từ (1) đến (9) như trên đã chính xác chưa? Nếu chưa, hãy sắp xếp lại cho đúng.

Gợi ý: Một trong những thao tác quan trọng khi tóm tắt văn bản tự sự là khi đọc văn bản ta phải lưu ý ghi lại những sự việc của cốt truyện theo đúng trình tự xuất hiện của nó trong câu chuyện. Trình tự diễn biến của câu chuyện được kể chứ không phải là trình tự của các sự việc trong lời kể. Như vậy, trình tự hợp lí của các sự việc trong câu chuyện về số phận lão Hạc sẽ là (2)-(1)-(4)-(3)-(6)-(5)-(8)-(7)-(9). Nếu là trình tự sự việc theo lời kể thì mở đầu truyện đã là sự việc (4), truyện ngắn này được kể theo lời kể của ông giáo - nhân vật của truyện và theo hồi ức của lão Hạc.

Câu 3. Dựa theo trình tự các sự việc chính đã xác định được, bằng lời văn của mình, hãy viết văn bản tóm tắt truyện ngắn Lão Hạc.

Câu 4. Hãy tóm tắt văn bản trích Tức nước vỡ bờ.

Gợi ý: Thực hiện theo trình tự các bước: đọc lại đoạn trích, ghi lại những nhân vật, sự việc chính và sắp xếp theo trật tự hợp lí, viết thành văn bản tóm tắt bằng lời văn của mình.

Các nhân vật chính: chị Dậu, anh Dậu, cai lệ, người nhà lí trưởng.

Các sự việc chính:

Chị Dậu vừa múc bát cháo lên cho chồng ăn, anh Dậu còn chưa kịp ăn thì tên cai lệ và người nhà lí trưởng xông vào đòi bắt trói;
Chị Dậu khẩn thiết van xin hai tên tay sai vì chồng mình vừa ốm nặng nhưng không được mà còn bị cai lệ đánh;
Tức quá, chị Dậu vùng lên quật ngã cả hai tên tay sai.
Chú ý: Trong văn bản tóm tắt, cần làm nổi bật sự đối kháng giữa cai lệ và chị Dậu, sức mạnh phản kháng của chị Dậu.

Câu 5. Văn bản Tôi đi học của Thanh Tịnh và Trong lòng mẹ của Nguyên Hồng rất khó tóm tắt. Em hãy thử tóm tắt hai văn bản này và cho biết tại sao lại như vậy.

Gợi ý: Hai văn bản Tôi đi học và Trong lòng mẹ tuy là văn bản tự sự nhưng giàu tính trữ tình. Đối với văn bản tự sự, sự việc là quan trọng, kể chuyện là kể những sự việc và nhân vật trong sự việc. Đối với văn bản trữ tình, tình cảm, cảm xúc là quan trọng, sự việc chỉ là cái cớ để bộc lộ tình cảm, cảm xúc. Trong hai văn bản trên, vẫn có những sự việc và hành động của nhân vật nhưng nhà văn đã dồn nhiều vào việc diễn tả dòng cảm xúc, những suy nghĩ của nhân vật. Hơn nữa, trong lời kể, các sự việc lại xuất hiện không theo như câu chuyện xảy ra trong thực tế, thời gian liên tục đảo ngược theo mạch hồi ức của nhân vật, các sự việc của hiện tại và quá khứ đan cài, hoán đổi trình tự nên rất khó sắp xếp cho đúng mạch diễn biến. Điều này là bình thường đối với tác phẩm tự sự hiện đại, nhất lại là những tác phẩm giàu tính trữ tình.

I. Thế nào là tóm tắt văn bản tự sự?

Trong cuộc sống hàng ngày, có những văn bản tự sự chúng ta đọc nhưng nếu muốn ghi lại nội dung chính của chúng để sử dụng hoặc thông báo cho người khác biết thì phải tóm tắt văn bản tự sự.

=>Tóm tắt văn bản tự sự là ghi lại một cách ngắn gọn, trung thành những nội dung chính của văn bản tự sự.

II. Cách tóm tắt văn bản tự sự

1. Những yêu cầu đối với văn bản tóm tắt

Đọc văn bản sau và trả lời các câu hỏi:

Vua Hùng thứ mười tám có người con gái đẹp tên là Mị Nương. Nhà vua muốn kén một chàng rể xứng đáng. Sơn Tinh và Thuỷ Tinh cùng một lúc đến cầu hôn. Cả hai người đều có tài, vua Hùng không biết gả con cho ai, bèn ra điều kiện thách đố để dễ bề lựa chọn. Sơn Tinh thắng cuộc, cưới Mị Nương rồi đưa về núi. Thuỷ Tinh tức giận dâng nước đánh Sơn Tinh nhưng bị thua. Từ đó hằng nămThuỷ Tinh dâng nước đánh Sơn Tinh nhưng đều thất bại.

a. Văn bản tóm tắt trên kể lại nội dung của văn bản nào? Dựa vào đâu mà em biết được điều đó? Văn bản tóm tắt trên có nêu được nội dung chính của văn bản tóm tắt không?

b. Văn bản tóm tắt trên có gì khác so với văn bản được tóm tắt (về độ dài, về lời văn, về số lượng nhân vật, sự việc….)

c. Từ việc tìm hiểu trên, hãy cho biết các yêu cầu đối với một văn bản tóm tắt?

Trả lời:

a. Văn bản tóm tắt trên kể lại nội dung của văn bản Sơn Tinh, Thủy Tinh.

Em biết được điều đó là dựa vào các nhân vật và các chi tiết tiêu biểu đã nêu trong văn bản tóm tắt.
Văn bản trên đã nêu được các nhân vật và sự việc chính của truyện.
b. Văn bản tóm tắt trên khác với văn bản được tóm tắt. Cụ thể là khác ở chỗ:

Độ dài của văn bản tóm tắt ngắn hơn nhiều độ dài của tác phẩm được tóm tắt.
Số lượng nhân vật và sự việc trong văn bản tóm tắt ít hơn trong tác phẩm tóm tắt. Vì chỉ lựa chọn các nhân vật chính và những sự việc quan trọng.
c. Các yêu cầu đối với văn bản tóm tắt:

Đảm bảo tính khách quan:
Trung thành với văn bản được tóm tắt
Không thêm bớt các chi tiết không có trong tác phẩm.
Không đan xen vào các ý kiến bình luận khen chê…
Đảm bảo tính hoàn chỉnh: giúp người đọc hình dung toàn bộ câu chuyện (mở đầu, phát triển, kết thúc).
Bảo đảm tính cân đối.

2. Các bước tóm tắt văn bản

Bước 1: Đọc kĩ toàn bộ văn bản cần tóm tắt để nắm chắc nội dung của nó.
Bước 2: Xác định nội dung chính cần tóm tắt: lựa chọn những nhân vật quan trọng và sự việc tiêu biểu.
Bước 3: Sắp xếp nội dung chính theo trình tự hợp lí.
Bước 4: Viết bản tóm tắt bằng lời văn của mình.
Ghi nhớ:

Tóm tắt văn bản tự sự và dùng lời văn của mình trình bày một cách ngắn gọn nội dung chính (bao gồm sự việc tiêu biểu và nhân vật quan trọng của văn bản đó).
Văn bản tóm tắt cần phản ánh trung thành nội dung của văn bản được tóm tắt.
Muốn tóm tắt văn bản tự sự, cần đọc kĩ dể hiểu đúng chủ đề văn bản, xác định nội dung chính cần tóm tắt, sắp xếp các nội dung ấy theo một trình tự hợp lí, sau đó viết thành văn bản tóm tắt.
B

Câu 1 trang 61 SGK văn 8 tập 1

Bản liệt kê đã được nêu ở sách giáo khoa đã đầy đủ những sự kiện tiêu biểu của truyện ngắn “Lão Hạc” nhưng chưa được sắp xếp theo một trình tự hợp lí.
Cần sắp xếp lại như sau:

b) Lão Hạc có một người con trai, một mảnh vườn và một con chó vàng.
a) Con trai lão Hạc đi phu đồn điền cao su, lão chỉ còn lại “cậu Vàng”
d) Vì muốn để lại mảnh vườn cho con, lão phải bán con chó.
c) Lão mang tiền dành dụm được gửi ông giáo và nhờ ông trông coi mảnh vườn.
g) Cuộc sống mỗi ngày một ngày khó khăn, lão kiếm được gì ăn nấy và bị ốm trận khủng khiếp.
e) Một hôm lão xin Binh Tư ít bả chó
i) Ông giáo thấy buồn khi nghe Binh Tư kể việc ấy
h) Lão bỗng nhiên chết- cái chết thật dữ dội
k) Cả làng không hiểu vì sao lão chết, trừ Binh Tư và ông giáo.

Tóm tắt truyện ngắn “Lão Hạc” trong vòng 10 dòng:

Nhân vật lão Hạc trong truyện ngắn cùng tên của Nam Cao có một người con trai, một mảnh vườn và một con chó vàng. Do gia cảnh nghèo túng, anh con trai đi phu đồn điền cao su, lão làm bạn với con chó, gọi là “cậu Vàng”. Lão Hạc rất thương con chó nhưng vì muốn để lại mảnh vườn cho con, lão phải bán con chó rồi mang tiền dành dụm được gửi ông giáo và nhờ ông trông coi mảnh vườn. Cuộc sống mỗi ngày một ngày khó khăn, lão kiếm được gì ăn nấy và bị ốm trận khủng khiếp. Một hôm, ông giáo rất buồn khi nghe Binh Tư nói rằng lão Hạc mới xin hắn ít bả chó. Nhưng bất ngờ nhất là lão Hạc bỗng nhiên chết- một cái chết thật dữ dội. Cả làng không hiểu vì sao lão chết, trừ Binh Tư và ông giáo.

Câu 2 trang 62 SGK văn 8 tập 1

Sự việc tiêu biểu và nhân vật quan trọng trong đoạn trích: “Tức nước vỡ bờ”:

a) Anh Dậu bị bọn tay sai đánh cho thập tử nhất sinh và được người làng đưa về nhà trong trạng thái như người sắp chết.
b) Bà lão hàng xóm thương cảnh mang cho chị Dậu bát gạo nấu cháo cho chồng ăn.
c) Anh Dậu chưa kịp ăn cháo thì cai lệ và người nhà lý trưởng ập tới đòi sưu thuế.
d) Mặc cho chị Dậu khẩn thiết van xin nhưng chúng không tha còn đánh chị Dậu và đòi trói anh Dậu.
e) Không thể nhịn được nữa chị Dậu xông vào túm cổ quẳng cai lệ lẫn người nhà lý trưởng ngã nhào ra thềm.

Tóm tắt đoạn trích trong 10 dòng:

Gia đình chị Dậu thuộc vào loại cùng đinh trong làng, vì không có đủ tiền nộp sưu thuế cho người em đã mất của anh Dậu nên anh Dậu dù đã nộp sưu vẫn bị bọn tay sai đánh cho thập tử nhất sinh và được người làng đưa về nhà trong tình trạng như người sắp chết. Bà lão hàng xóm thương cảnh mang cho chị Dậu bát gạo nấu cháo cho chồng ăn. Anh Dậu chưa kịp ăn cháo thì cai lệ và người nhà lý trưởng ập tới đòi tiền sưu. Mặc cho chị Dậu khẩn thiết van xin nhưng chúng không tha còn đánh chị Dậu và đòi trói anh Dậu. Không thể nhịn được nữa chị Dậu xông vào túm cổ quẳng cai lệ lẫn người nhà lý trưởng ngã nhào ra thềm.

Câu 3 trang 62 SGK văn 8 tập 1

Văn bản “Tôi đi học” của Thanh Tịnh không hề khó tóm tắt.
Tóm tắt văn bản “Tôi đi học”:

Hằng năm cứ vào cuối thu, nhân vật tôi lại nhớ đến những kỉ niệm về ngày đầu tiên đi học. Đó là kỉ niệm mà ngày đầu tiên, nhân vật tôi được mẹ đưa đến trường trong lòng tràn ngập cảm giác mới lạ: Hôm nay tôi đi học. Cậu tự nhiên thấy muốn tự mình cầm bút thước, thấy những trò quậy phá rong ruổi với đám bạn đã xa tít tắt. Khi tới trường, quan sát những học sinh cậu quan sát thấy họ như những con chim non còn bỡ ngỡ trong những cử chỉ hành động gần như trở nên thừa thãi. Khi thầy Đốc trưởng Mĩ Lí điểm danh cho học sinh xếp hàng vào lớp, ai cũng hồi hộp, không biết phải làm gì nhưng sau câu nói của thầy mọi chuyện đều ổn. Và buổi học đầu tiên cậu được học là bài tập viết: Tôi đi học!