Dàn ý phân tích bài thơ Đất nước

a. Mở bài: Giới thiệu tác giả, tác phẩm:

• Nguyễn Khoa Điềm thuộc lớp nhà thơ lớn lên trong những ngày hòa bình và trưởng thành trong cuộc kháng chiến chống Mĩ, tiêu biểu cho thế hệ thơ trẻ những năm chống Mĩ.
• Bài thơ Đất nước trích trong trường ca Mặt đường khát vọng, là một bài thơ có chất triết lí sâu sắc, thể hiện tư tưởng “Đất nước của nhân dân”, thức tỉnh thanh niên, tuổi trẻ thành thị miền Nam xuống đường đấu tranh.

b. Thân bài phân tích Đất nước

* Luận điểm 1: Cảm nhận của tác giả về đất nước từ nhiều phương diện

- Lí giải cội nguồn của đất nước (phương diện lịch sử, văn hoá dân tộc)

• “Khi ta lớn lên đất nước đã có rồi” -> Đất nước đã có từ lâu đời
• “ngày xửa ngày xưa” -> gợi nhớ đến câu mở đầu các câu chuyện dân gian
• “miếng trầu” -> tục ăn trầu của người Việt và truyện cổ tích trầu cau
• “Tóc mẹ thì bới sau đầu” -> thói quen búi tóc của những người phụ nữ Việt Nam

=> Đất nước gắn liền với truyền thống văn hoá, quá trình hình thành phong tục tập quán.

• “Thương nhau bằng gừng cay muối mặn” -> thói quen tâm lí, truyền thống yêu thương của dân tộc.
• “cái kèo cái cột thành tên”, “một nắng hai sương” -> Đất nước trưởng thành cùng quá trình lao động sản xuất.

=> Đất nước bắt nguồn từ những điều bình dị, gần gũi trong đời sống của người Việt Nam từ xa xưa mà không hề xa xôi, trừu tượng.

- Cảm nhận về đất nước qua phương diện không gian và thời gian

• Về không gian địa lí:
  • "Đất / nước" : hai yếu tố được tách riêng để suy tư một cách sâu sắc
  • “nơi anh đến trường”, “nơi em tắm”, “nơi em đánh rơi... thương thầm” : là nơi sinh sống của mỗi người (sinh ra, lớn lên, đi học, trưởng thành và những những rung động đầu đời,...)
  • “nơi con chim phượng hoàng”, “nơi con cá ngư ông móng nước biển khơi” : Là núi, sông, rừng, biển
  • "là nơi dân mình đoàn tụ..." : là không gian sinh tồn của cộng đồng dân tộc qua bao thế hệ ()
• Về thời gian:
  • Dài “đằng đẵng” từ xa xưa, gắn liền với truyền thuyết các dân tộc anh em cùng chung con Rồng, cháu Lạc và truyền thuyết dựng nước của vua Hùng cùng ngày giỗ Tổ.
  • Trong hiện tại: đất nước có trong tấm lòng mỗi con người, mỗi người đều thừa hưởng những giá trị của đất nước, khi có sự gắn kết giữa mỗi người đất nước sẽ nồng thắm, hài hòa, lớn lao.
  • Đó là sự gắn kết giữa cái riêng và cái chung.
  • Trong tương lai: thế hệ trẻ sẽ “mang đất nước đi xa”, “đến những ngày mơ mộng”, đất nước sẽ trường tồn, bền vững.

=> Đất nước được cảm nhận suốt chiều dài thời gian lịch sử từ quá khứ đến hiện tại và tương lai.

* Luận điểm 2: Tư tưởng cốt lõi Đất nước của Nhân dân.

- Thiên nhiên địa lí của đất nước không chỉ là sản phẩm của tạo hóa mà được hình thành từ phẩm chất và số phận của mỗi người, là một phần máu thịt, tâm hồn con người:

• Nhờ tình nghĩa yêu thương, thủy chung mà có “hòn Vọng Phu”, “hòn Trống Mái”
• Nhờ tinh thần bất khuất, anh hùng trong quá trình dựng nước và giữ nước mà có những ao đầm, di tích lịch sử về quá trình dựng nước.
• Nhờ truyền thống hiếu học mà có những “núi Bút non Nghiên”

- Nhân dân làm nên lịch sử 4000 năm:

• Họ là những người con trai, con gái bình dị nhưng luôn thường trực tình yêu nước.
• Tác giả nhấn mạnh đến những con người vô danh làm nên lịch sử, khẳng định vai trò của mỗi cá nhân với lịch sử dân tộc.

- Nhân dân tạo ra và giữ gìn những giá trị vật chất, tinh thần cho đất nước: văn hóa “truyền hạt lúa”, “truyền lửa”, “truyền giọng nói”, “gánh theo tên xã, tên làng”,... từ đó xây dựng nền móng phát triển đất nước lâu bền.

- Tư tưởng cốt lõi, cảm hứng bao trùm cả đoạn trích: “đất nước này là đất nước của nhân dân đất nước của ca dao thần thoại”, đất nước ấy thể hiện qua tâm hồn con người: biết yêu thương, biết quý trọng trọng tình nghĩa, công sức và biết chiến đấu vì đất nước.

c. Kết bài phân tích Đất nước

• Khái quát giá trị nội dung bài thơ: Đất nước được cảm nhận ở nhiều phương diện, cái nhìn mới mẻ về đất nước với tư tưởng cốt lõi là tư tưởng đất nước của nhân dân. Đồng thời cũng nêu lên trách nhiệm của các thế hệ, đặc biệt là thế hệ trẻ với đất nước mình.
• Đặc sắc nghệ thuật
  • Sử dụng các chất liệu của văn hoá dân gian đa dạng, sáng tạo
  • Ngôn ngữ giàu chất suy tư, triết luận sâu sắc
  • Thể thơ tự do hiện đại linh hoạt
  • Giọng thơ trữ tình - chính luận sâu lắng, thiết tha.
• Nêu cảm nhận của em về bài thơ
• Liên hệ trách nhiệm của thế hệ trẻ ngày nay với đất nước.