Tôi có một người bạn, rất trung thực
Anh ta nói dối để kiếm ăn, hư cấu cho cuộc đời
Anh ta nói dối trong lời nói, trong việc làm
Lời nói dối của anh ta bọc trong một lớp bụi

Rồi một ngày, một người bạn khác hỏi:

Này, lương tâm của anh đâu rồi?
Anh đáp: - Hãy xem lại món quà tôi tặng
Lời nói dối của tôi là món quà cuối cùng

Lời nói dối cuối cùng của tôi là một món quà
Là một đòn bẩy cho tâm hồn bị mắc kẹt
Là sự thật tôi đã hy sinh để sống
Lời nói dối của tôi như một bức tường

Tôi đã cho anh xem một phần của tôi
Tôi đã cho anh thấy một phần của lương tâm
Nhưng đừng hỏi tôi về điều còn lại
Tôi không thể cho anh xem điều đó

Bài thơ thể hiện sự mâu thuẫn giữa cuộc sống thực và những điều không thật, đồng thời phản ánh sự châm biếm và chỉ trích những giá trị giả tạo trong xã hội. Lưu Quang Vũ sử dụng hình ảnh và ngôn từ mạnh mẽ để truyền tải thông điệp về sự giả dối và cái giá phải trả để duy trì sự giả dối trong cuộc sống.

Tôi không thể nào quên được
Những người sống quanh tôi
Những người hàng xóm xung quanh
Những người bạn tôi quen

Có người có vết chai
Có người có nụ cười
Có người giọng nói không rõ
Có người cười mà không nói

Có người sắt đá
Có người dễ bị tổn thương
Có người hiền lành
Có người mỉa mai

Có người lại lạc quan
Có người lại đau khổ
Có người sống để mà sống
Có người sống để mà chết

Tôi không thể nào quên được
Những người sống quanh tôi
Những con người trong cuộc đời
Những cuộc đời trong con người

Tôi không thể nào quên được
Những người sống quanh tôi
Bởi vì họ là tôi
Bởi vì tôi là họ

"Những người sống quanh tôi" thể hiện sự quan sát và cảm nhận sâu sắc của tác giả về những người xung quanh. Bài thơ làm nổi bật sự đa dạng trong các tính cách và số phận của con người, phản ánh những đặc điểm, cảm xúc, và trạng thái sống khác nhau mà tác giả gặp phải trong cuộc sống. Lưu Quang Vũ dùng ngôn từ đơn giản nhưng tinh tế để thể hiện sự kết nối giữa cá nhân và cộng đồng, làm nổi bật mối liên hệ giữa các con người trong xã hội.

Có thể em không biết
Khi nào thì em đã đến
Tôi chỉ thấy em là một bóng hình
Đi ngang qua cuộc đời tôi

Có thể em không biết
Khi nào thì em đã đi
Tôi chỉ thấy em là một nỗi nhớ
Mà không thể nào tìm thấy

Tôi và em, chúng ta như hai con đường
Chạy song song và không bao giờ giao nhau
Tôi và em, chúng ta như hai hạt mưa
Rơi xuống từ hai trời khác nhau

Có thể em không biết
Khi nào thì tôi đã yêu
Tôi chỉ thấy em là một giấc mơ
Mà không thể nào với tới

Có thể em không biết
Khi nào thì tôi đã buông tay
Tôi chỉ thấy em là một khát khao
Mà không thể nào thực hiện

Tôi và em, chúng ta như hai ngôi sao
Sáng lên ở hai bầu trời xa
Tôi và em, chúng ta như hai con sóng
Lướt qua nhau trong đại dương mênh mông

Có thể em không biết
Khi nào thì tôi đã quên
Tôi chỉ thấy em là một ký ức
Mà không thể nào xóa nhòa

Bài thơ "Tôi và Em" mang đến hình ảnh rõ ràng về sự chia ly và khoảng cách trong tình yêu. Lưu Quang Vũ sử dụng ngôn từ giản dị nhưng sâu sắc để thể hiện cảm xúc của một mối quan hệ không thể gắn bó, với những hình ảnh như con đường, hạt mưa, và ngôi sao, để diễn tả sự xa cách và nỗi nhớ. Bài thơ cũng phản ánh sự tiếc nuối và sự nhận thức về sự kết thúc của một tình yêu không thành.

Tôi ngồi trên vỉa hè
Nghe tiếng xe cộ chạy qua
Mặt trời nóng bỏng

Ánh sáng chói chang

Có người đã đi qua
Có người đang đi tới
Những tiếng cười, tiếng nói

Rơi xuống như những hạt mưa

Tôi nghe được những lời than vãn
Những mơ ước, những khao khát
Có những người vội vàng

Có những người đứng lại

Tôi nhìn thấy những khuôn mặt
Những ánh mắt lo lắng
Có người đang mơ mộng

Có người đang chờ đợi

Tôi ngồi trên vỉa hè
Cảm nhận cuộc sống qua từng phút
Những con người, những câu chuyện

Làm nên bản giao hưởng cuộc đời

Tôi không biết mình đang làm gì
Chỉ biết rằng mình đang sống
Trên vỉa hè của cuộc đời
Nghe bài ca của những ngày trôi qua

"Bài ca trên vỉa hè" sử dụng hình ảnh của vỉa hè như một điểm nhìn để quan sát cuộc sống đô thị. Lưu Quang Vũ khai thác sự đa dạng của những con người và cảm xúc mà ông chứng kiến từ một góc nhìn rất cá nhân và chi tiết. Bài thơ thể hiện sự quan sát sâu sắc và sự kết nối giữa cuộc sống cá nhân và xã hội xung quanh.

Tác giả: Lưu Quang Vũ

Áo cũ rồi, mỗi ngày thêm ngắn

Mẹ vá áo mới biết con chóng lớn
Mẹ không còn nhìn rõ chỉ để xâu kim
Áo con có đường khâu tay mẹ vá
Thương mẹ nhiều con càng yêu áo thêm.

Áo đã ở với con qua mùa qua tháng
Cũ rồi con vẫn quý vẫn thương
Con chẳng nỡ mỗi lần thay áo mới
Áo dài hơn thấy mẹ cũng già hơn.

Hãy biết thương lấy những manh áo cũ
Để càng thương lấy mẹ của ta
Hãy biết thương những gì đã cùng ta sống
Những gì trong năm tháng trôi qua...

Tác giả: Lưu Quang Vũ

Phố của ta
Những cây táo nở hoa
Mùa thu đấy
Thân cây đang tróc vỏ
Con đường lát đá
Nghiêng nghiêng trong sương chiều.

Năm nay cà chua chín sớm
Trên quầy hàng đỏ hồng
Chị thợ may đi lấy chồng
Chị thợ may góa bụa
Năm nay tôi mặc đồ đen.

Bác đưa thư, có thư ai đấy?
Bác đưa thư kéo chuông
Ti-gôn hoa nhỏ
Rụng đầy trước hiên.

Riêng bác thợ mộc già buồn bã
Thở khói thuốc lên trời
Anh thợ điện trên mái nhà mắc dây
Bà giáo về hưu ngồi dịch sách
Dậy cậu con tiếng Pháp
Suốt ngày chào: bông-dua.

Phố của ta
Phố nghèo của ta
Những giọt nước sa
Trên cành thánh thót
Lũ trẻ lên gác thượng
Thổi bay cao bao bong bóng xà phòng.

Em chờ anh trước cổng
Con chim sẻ của anh
Con chim sẻ tóc xù
COn chim sẻ của phố ta
Đừng buồn nữa nhá
Bác thợ mộc nói sai rồi
Nếu cuộc đời này toàn chuyện xấu xa
Tại sao cây táo lại nở hoa
Sao rãnh nước trong veo đến thế?
Con chim sẻ tóc xù ơi
Bác thợ mộc nói sai rồi.

Tác giả: Lưu Quang Vũ

Anh chỉ sợ rồi trời sẽ mưa

Xóa cả dấu chân em về buổi ấy
Gối phai nhạt mùi hương bối rối
Lá trên cành khô tan tác bay.

Mưa cướp đi ánh sáng của ngày
Đường chập choạng trăm mối lo khó gỡ
Thức chẳng yên dở dang giấc ngủ
Hạnh phúc con người mong manh mưa sa.

Bản nhạc ngày xưa khúc hát ngày xưa
Tuổi thơ ta là nơi hiền hậu nhất
Dẫu đường đời lắm đổi thay mệt nhọc
Tựa đầu ta nghe tiếng hát ru nhau.

Riêng lòng anh anh không quên đâu
Chỉ sợ trời mưa đổi mùa theo gió
Cây lá với người kia thay đổi cả
Em không còn màu mắt xưa.

Anh chỉ sợ rồi trời sẽ mưa
Thương vườn cũ gẫy cành và rụng trái
Áo em ướt để anh buồn khóc mãi
Ngày mai chúng mình ra sao em ơi.

Tác giả: Lưu Quang Vũ

Em đi, phố ngày mưa
suốt đường dài không nói
cánh cửa chiều khép lại
hoa đầm đìa mưa ướt chói trên cao
ga ngổn ngang gạch đổ, những toa tàu
như năm tháng nặng buồn em có nhớ
ta đi giữa cỏ hoang và gỗ đá
giữ trong lòng ngọn thác trắng trào sôi
một tình yêu không biết nói cùng ai
đến điên dại đến nghẹn ngào đau đớn
mặt anh vỡ trong tấm gương thất vọng
em ơi ngày ấy em đâu?
hoa cúc xanh tuổi nhỏ chết từ lâu
những hòm xiểng chất đầy khu phố chật
những bãi rác những thùng xe cũ hỏng
những bạn bè thơ trẻ đã già nua
đêm chiến tranh thành phố tối âm u
không đèn sáng lời ru không bếp lửa
ghế công viên hóa bầy dã thú
nằm im lìm dưới mặt trăng đen
xác người trôi trên biển sóng xô tan
huyệt bom tối ầm ào cơn gió hú
ta đi suốt một đời đau khổ
chân lỡ lầm bao ảo ảnh chờ mong
anh vẫn nhen một ngọn lửa âm thầm
hình bóng em chập chờn trong lửa ấy
(ai trong đời chưa một lần mơ thấy
không có quyền phán xét những câu thơ)
sóng khát khao đập cửa đêm ngày
nên chói chang đời anh, em tới
mắt em mở với chân trời xa vợi
nhưng hơi ấm anh cầm là ấm của bàn tay
em bằng xương bằng thịt đây rồi
anh đợi mãi, cuối cùng em đã đến
hơi thở em từ lâu anh đã thuộc
tóc em đây lời nói của em đây
nhặt anh lên trong cỏ sắc đường dài
như bóc một lá thư chưa kẻ nhận
và thương mến có nghĩa là hy vọng
anh tin đời theo nghĩa lứa đôi...
con tàu nào mang gió ấy ra khơi
chẳng hề có một ngày cập bến
đích của nó luôn luôn là phía trước
là chân trời mãi mãi ở trong em.

Tác giả: Lưu Quang Vũ

Ở nơi ấy có một đồi mua tím
Có con đường đất mịn mát chân đi
Ở nơi ấy có một rừng bưởi chín
Có người em bé nhỏ ngóng ta về.

Tia nắng hạ sáng bừng trên lá cọ
Chim chào mào ăn hạt dẻ mùa thu
Rơm khô ủ những quả hồng chín đỏ
Ngọn gió chiều, hoa sở trắng như mưa.

Ở nơi ấy, suối thành sông mùa lũ
Xuyên qua rừng, ngập ướt cả bờ lau
Đèn nhựa trám tinh mơ em nhóm lửa
Sương mịt mù trước cửa, thấy em đâu.

Gương mặt ấy, nụ cười bên lửa thắm
Quả doi rừng trong nón để phần nhau
Ở nơi ấy vị măng vầu chẳng đắng
Củ sắn lùi ống nứa vẫn thơm lâu.

Hoa chẳng sớm và trái không quá muộn
Xuân không nhanh và đông chẳng kéo dài
Mỗi khóm lá một hương rừng bí mật
Nắng dong vàng thung lũng tiếng ong bay.

Tôi đã đi bao đường xa tít tắp
Bao mùa đông mùa hạ đã trôi qua
Bao cửa bể, xóm thôn, thành phố rộng
Một vùng quê nơi ấy ngỡ phai nhòa.

Nếu em biết những gì tôi đã sống
Những buồn vui tôi đã có trong đời
Nếu em biết bây giờ tôi khác lắm
Buổi cùng em kiếm củi ven đồi?

Người ta bảo: cả em giờ cũng khác
Đã con bồng, con dắt, nhớ chị tôi...
Có sao đâu: trái mùa thu vẫn thắm
Mây mùa thu vẫn trắng những chân trời.

Nếu em biết rằng tôi, tôi vẫn nhớ
Vẫn là con suối lũ của rừng xưa
Con tu hú dưới lùm hoa chuối đỏ
Ngọn lửa hồng em ủ giữa chiều mưa?

Vẫn nguyên vẹn những hoa rừng thơ dại
Đã dạy tôi biết chia ngọt sẻ bùi
Vầng trăng lớn mọc lên từ phía ấy
Ngọn gió rừng vẫn thổi giữa hồn tôi.

Tác giả: Lưu Quang Vũ

Trên đời chẳng ai lo cho ta bằng mẹ
Cũng chẳng ai ta làm khổ nhiều như mẹ của ta
Mẹ ơi nếu con được sống lại tuổi thơ
Con sẽ chẳng bao giờ mải chơi trốn học
Đứa con trai nhiều lỗi lầm ương ngạnh
Sẽ không lần nào làm mẹ xót xa.

Ước mẹ trẻ hoài như buổi mới gặp cha
Ước con được sống suốt đời bên mẹ
Mẹ muốn ăn cá thu con chẳng nề xuống bể
Chẳng ngại lên ngàn kiếm đọt măng mai
Nhưng xứ sở ta quân Mỹ tới rồi
Cùng bè bạn con lên đường đuổi giặc.

Mẹ vui vẻ gánh lấy phần khó nhọc
Việc cơ quan, việc Đảng, việc nhà
Đánh Pháp năm xưa, đánh Mỹ bây giờ
Quen vất vả, mẹ quản gì sương nắng.

Đêm nay con nằm rừng xa gió lạnh
Mẹ nghỉ chưa hay đã thức rồi?
Suốt một đời chưa có lúc nghỉ ngơi
Nghĩ thương mẹ, giận quân thù quá đỗi.

Lo trước mọi điều mẹ thường ít nói
Mắt tin yêu nhìn thấu tận đường xa
Mọi giả dối quanh co mọi tàn bạo hận thù
Đều nát vụn trước mắt hiền của mẹ.

Dẫu cuộc đời là con đường dài thế
Con sẽ đi qua mọi đèo dốc trông gai
Bằng đôi chân của mẹ, mẹ ơi.

Tác giả: Lưu Quang Vũ

Ngày mai mày đi xa
Bỏ lại gian phòng, những bức tranh
Cái máy hát cũ
Tập apollinaire dịch giở
Quảng Trị mùa gió Lào
Cuộc chiến còn dai dẳng
Hai bên chĩa súng vào nhau
Tuổi trẻ buồn, những chuyến đi, bao câu hỏi không lời giải
Đất nước mênh mông nắng cháy
Mai Nguyễn mặc áo lính, khoác ba-lô
Khánh xuôi về Phòng, mình ở lại
Người ra đi không biết đi làm gì
Người ở lại không biết ở lại làm gì
Đêm mưa thức với nhau trong quán cà phê
Đốm thuốc cháy môi không nói.

Tinh mơ một thằng con giai râu rậm lên xe
Không cô gái nào vẫy theo
Ra tiễn chỉ có hai anh trông có vẻ dở người
Ngồi uống một ấm trà ở ngã tư chợ Hôm
Hẹn nhau viết thư rồi im lặng
Xe chạy Khánh bỗng vội vàng căn dặn:
"Đi đường cẩn thận
Gặp nơi ẩu đả phải tránh cho xa
Kẻo mang vạ vào thân".

Chiếc xe khuất phố
Mây xám bay đầy trời.

Tác giả: Lưu Quang Vũ

Em đứng bên anh nồng nàn mùa hạ
Chưa kịp lời tình tự
Trời đã òa cơn mưa
Vườn run lên trong nước mắt trẻ thơ.
Mắt em ướt nhòa sung sướng
Nước rửa sạch bụi đường trên trán
Tóc hóa thành dòng suối màu đen
Những chậu thau đồng lanh canh dưới hiên
Những mái tôn ào ào nước dội
Trẻ hò reo, xe bóp còi inh ỏi
Đường thành sông nước xiết trôi băng
Những cánh hoa kim phượng như những chiếc thuyền vàng.
Chở niềm vui đơn sơ, kỳ lạ
Mưa rộng dài xóa những nỗi lo riêng
- Thôi anh đừng nói với em anh đừng nói với em
Về hạnh phúc khó khăn về đường dài xa ngái
Đừng dò hỏi tương lai đừng đắn đo e ngại
Đừng thổ lộ yêu thương đừng nhắc chuyện xa xưa
Anh hãy nghe tiếng mưa tiếng mưa tiếng mưa
Trên những cánh đồng đất nâu tơi tả
Ướt đẫm cả tiếng cười ướt đẫm cả lưỡi cày cả hạt ngô mầm mạ...

Các tường nhà trong một sắc áo chung
Chùm vải sẽ sai quả mận sẽ hồng
Cửa kính ướt sẽ thành gương trong trẻo
Tất cả sẽ giản đơn, chân thành, dễ hiểu
Trên đất đai từng đau khổ của ta

Em đưa tay hứng những hàng mưa
Bàn tay như đài hoa như búp lá
- Thôi anh đừng nhìn em đừng nhìn em nữa
Em hiểu điều gì đã gắn bó đôi ta
Em hiểu điều gì... Ôi tiếng mưa tiếng mưa.

Tác giả: Lưu Quang Vũ

Em kỳ lạ làm sao, tôi vừa yêu vừa sợ
Đã tránh đi vẫn muốn tìm gặp nữa
Quá xa xôi em lại quá gần
Lúc kiêu ngạo lúc như cô gái nhỏ
Xách đôi guốc mòn trong khu rừng lạ
Nhiều bùn lầy và đom đóm ma
Tôi thương em thương đến xót xa
Em quá hiểu tôi, tôi e ngại
Khao khát của em không phải của người con gái
Không có ở người con trai
Nỗi buồn riêng trong cây
Chỉ có mình em biết
Suốt đời không ngủ được
Là ngọn gió heo may
Trời rộng của anh ơi
Biết em xa thẳm thế
Vẫn muốn bồng trên tay.

Nơi đảo xa chỉ nước với trời
Nơi cát vắng em đi bao ngả gió
Nửa đêm nỗi nhớ
Đập cửa gọi thành tên
Lần đầu tiên nghĩ trọn về em
Chẳng biết giấu lòng mình
Anh trẻ dại anh có bao tính xấu
Trước mắt em anh cứ huyên thuyên
Đỏ mặt sợ mình lố bịch
Có ích gì đâu có cách nào cứu vãn
Người đã lên đường, tàu đã đi xa
Anh chỉ là ngọn lửa ở thềm ga
Sao cứ đêm ngày khao khát
Nghĩ về em không một phút nào yên
Ngoài kia mưa trong nắng sáng bừng lên
Như những nắm hoa ai ném vào cửa kính
Dẫy phố xám hết nằm trong gió lạnh
Em đi xa em trở lại rồi
Anh vẫn rụt rè không dám nói
Chẳng lẽ em chưa biết hay sao
Em lấy nụ cười giấu nỗi lo âu
Che yếu mềm bằng lời giễu cợt
Em gượng bông đùa mà anh muối xát
Ước chi còn tất cả để trao em
Mơ ước, tình yêu, nỗi vui sướng đầu tiên
Gửi em hết, em đừng đi vắng nữa
Nằng mong manh, cành xoan cao bỡ ngỡ
Những dòng thơ anh viết đã vui hơn
Ta sẽ ra ngoại thành xem rau cải lên non
Em trẻ đẹp như ngày ta mới gặp
Anh lại có sự tươi bền của đất
Nói với thời gian bằng sắc cỏ xanh rờn.

Tác giả: Lưu Quang Vũ

Con đường này xưa có tầm xuân nở
Dòng sông cũ cánh buồm giăng trắng xóa
Nay cạn khô trong cỏ dại u buồn
Những đền đài thuở trước đã tan hoang ở
Những chùa cổ chiều mưa rêu ướt lạnh
Chìm trong đất những chùm hương dĩ vãng
Tầm xuân ơi hoa chết đã lâu rồi
Nay ta về lặng lẽ tháng giêng hai
Em nhắc chuyện những bông tầm xuân cũ
Giọng em sáng như một chùm nắng nhỏ
Ấm chiều sương run lạnh của chùa hoang
Tro phủ lòng anh những trìu mến đã tàn
Em chẳng biết em vô tư khêu dậy
Và gió thổi quanh em, tóc rối.
Những bông hoa đã mất vụt bay về
Như giọt sương run rẩy cạnh đường đi
Như hoa vẫn còn hồng trên mặt đất
Hoa tìm mùa xuân suốt đời chẳng gặp
Anh suốt đời chẳng gặp sắc tầm xuân
Em hồn nhiên em chẳng biết anh buồn
Em cứ kể về loài hoa bé nhỏ
Những chùm hoa nở bừng trong gió
Những chùm hoa ngày cũ chết lâu rồi.

Lưu Quang Vũ, một trong những nhà thơ và nhà viết kịch nổi tiếng của Việt Nam, có phong cách thơ đặc trưng với những đặc điểm sau:

• 1. Tính hiện thực và xã hội
  • Thơ của Lưu Quang Vũ thường phản ánh các vấn đề xã hội và hiện thực của cuộc sống. Ông khai thác những chủ đề về con người, xã hội, và những mối quan hệ trong xã hội đương đại, thể hiện sự quan tâm sâu sắc đến các vấn đề xã hội và chính trị.
  • Ví dụ: Trong bài thơ "Lời nói dối cuối cùng", ông chỉ trích những giả dối và bất công trong xã hội, đồng thời bày tỏ sự thất vọng về những giá trị sai lầm.
• 2. Ngôn ngữ và hình ảnh cụ thể, mạnh mẽ
  • Lưu Quang Vũ sử dụng ngôn ngữ cụ thể và mạnh mẽ, với những hình ảnh rõ nét và sinh động. Ông thường dùng ngôn từ đơn giản nhưng mạnh mẽ để diễn tả những cảm xúc và ý tưởng, làm cho thơ của ông dễ hiểu và dễ chạm đến người đọc.
  • Ví dụ: Bài thơ "Những người sống quanh tôi" sử dụng ngôn ngữ trực tiếp và hình ảnh cụ thể để phản ánh cuộc sống và những mối quan hệ xã hội xung quanh tác giả.
• 3. Chủ đề tình yêu và tâm trạng cá nhân
  • Ngoài các vấn đề xã hội, Lưu Quang Vũ cũng viết về tình yêu và tâm trạng cá nhân, nhưng theo cách rất thực tế và gần gũi. Ông không chỉ khai thác các khía cạnh lãng mạn mà còn làm nổi bật những cảm xúc chân thật và trăn trở trong tình yêu.
  • Ví dụ: Trong bài thơ "Tôi và em", ông thể hiện sự chân thành trong tình yêu, nhưng cũng không quên phản ánh những khó khăn và thử thách trong mối quan hệ.
• 4. Tính đối thoại và tự sự
  • Thơ của Lưu Quang Vũ thường mang tính đối thoại và tự sự, với những cuộc trò chuyện hoặc monologue nội tâm. Điều này giúp tạo ra một không gian gần gũi và cá nhân, cho phép tác giả bày tỏ trực tiếp cảm xúc và suy nghĩ của mình.
  • Ví dụ: Bài thơ "Gửi gió cho mây ngàn bay" mang tính tự sự, nơi tác giả chia sẻ những suy nghĩ và cảm xúc cá nhân về cuộc sống và tình yêu.
• 5. Sự kết hợp giữa truyền thống và hiện đại
  • Lưu Quang Vũ kết hợp yếu tố truyền thống và hiện đại trong thơ của mình, tạo ra một phong cách thơ vừa có tính cổ điển vừa có sự đổi mới. Ông thường sử dụng thể thơ truyền thống nhưng với nội dung và cách diễn đạt hiện đại.
  • Ví dụ: Trong bài thơ "Bài ca trên vỉa hè", ông kết hợp thể thơ truyền thống với các vấn đề xã hội hiện đại, tạo ra một tác phẩm vừa mang tính truyền thống vừa phản ánh thực trạng xã hội đương thời.

Phong cách thơ của Lưu Quang Vũ là sự kết hợp giữa hiện thực xã hội, ngôn ngữ mạnh mẽ và hình ảnh cụ thể, cùng với sự quan tâm sâu sắc đến cảm xúc cá nhân và các vấn đề xã hội, làm cho thơ của ông rất đặc biệt và đáng chú ý trong văn học Việt Nam.