23 tháng Chạp hàng năm vốn được dân gian lưu truyền là ngày tiễn ông Công, ông Táo về trời. Vào ngày này, các gia đình thường chuẩn bị mâm cỗ cúng tiễn ông Công ông Táo lên bẩm báo những việc đã xảy ra trong gia đình suốt cả năm vừa qua. Vì vậy, đây cũng là dịp người dân tiến hành dọn dẹp ban thờ trong nhà để đón năm mới.

Nhiều người có quan niệm rằng phải chờ sau ngày 23 tháng Chạp, tức là khi ông Công ông Táo đã về chầu trời thì mới được dọn dẹp bàn thờ, nếu không sẽ gây kinh động đến thần linh. Theo các chuyên gia văn hóa thì hiện nay không có một tài liệu nào ghi chép về điều này. Trong năm, người dân có thể chọn một ngày lành bất kỳ để dọn dẹp bàn thờ. Thời gian được nhiều người chọn nhất là vào dịp cuối năm, kết hợp dọn ban thờ vào dịp cúng ông Công ông Táo.

Đối với quan niệm của người Á Đông, để thay đổi vận khí, đón chào những điều tốt, người ta thường hay dùng những hương thơm trong nhà để đem đến điều tốt cho gia đình. Từ ngàn xưa, ông cha ta đã sử dụng nước ngũ vị hương từ 5 loại cây để lau dọn bàn thờ. Tuy nhiên, hiện nay nhiều gia đình chỉ dùng những nguyên liệu hoá học bán sẵn để lau dọn bàn thờ. Các chuyên gia phong thuỷ chia sẻ rằng: “Chúng ta nên hạn chế sử dụng những dung dịch bán sẵn vì không biết ngũ vị hương bên ngoài làm từ những thứ gì và không ai dám khẳng định về nguồn gốc. Tốt nhất mọi người nên giữ nếp xưa cẩn thận làm nước ngũ vị hương.

Nước ngũ vị hương được làm từ những nguyên liệu như hồi khô, quế khô, lá hương nhu, lá bưởi, lá mùi thơm, thêm một số loại lá khác như lá sả, các vùng miền địa phương có lá thơm riêng của mình, có thể cho hoa lan cho thơm,…Tất cả đun lên thành nước có 5 mùi hương, bao sái không gian thờ”.

Thêm một lưu ý, trường hợp gia đình vừa trải qua sự tang chế, mọi người có thể cho thêm rượu đập dập gừng. Nếu chủ nhà là nam, rượu gừng nên để qua 7 ngày, còn chủ nhà là nữ, rượu gừng nên để qua 9 ngày rồi hòa vào nước ngũ vị hương. Điều này trong phong thuỷ có tác dụng tẩy tà, bao sái rất tốt.

Bên cạnh đó, một số tài liệu ghi lại không cần lau dọn bàn thờ cầu kỳ, chỉ cần rượu gừng là đủ, thì điều này hoàn toàn là sai. Hầu hết các gia đình sử dụng bàn thờ gỗ, việc dùng rượu gừng vệ sinh sẽ gây hỏng gỗ, có thể cháy gỗ. Vậy nên, cần pha rượu gừng với nước ngũ vị hương, độ nóng của rượu sẽ giảm đi.

Trước khi tiến hành, gia chủ sẽ thắp hương xin phép. Tất cả chân hương cả một năm nên được rút bớt, sau đó hóa cùng với tiền vàng. Tuy nhiên, tùy điều kiện, gia chủ có thể tiến hành lau dọn bàn thờ tổ tiên vào một ngày khác, miễn là trước 30 Tết. Trước khi thực hiện công việc này, theo quan niệm dân gian, con cháu thường thắp hương, đọc văn khấn để xin phép các cụ, tổ tiên.

Văn khấn

"Con nam mô A Di Đà Phật!

Con nam mô A Di Đà Phật!

Con nam mô A Di Đà Phật!

Con xin tấu lạy Chín phương Trời, Mười phương chư Phật, chư Phật Mười phương

Con xin tấu lạy vua cha Ngọc Hoàng thượng đế, Hoàng thiên hậu thổ, ngũ phương ngũ thổ, long mạch thổ, thần Đông Trù Tư mệnh Táo phủ Thần quân.

Tín chủ tên là:………………………..

Cư ngụ tại địa chỉ:…………………….

Hôm nay ngày .. tháng 12 năm 2019 xét thấy bản thân mình chưa chu toàn nên để hương án bị bụi, xin thành tâm sám hối.

Tín chủ xin kính cáo với các chư vị (tùy theo bàn thờ đó thờ thần linh, hộ pháp, hay gia tiên…), chọn được ngày lành tháng tốt hôm nay xin cho phép tín chủ được sái tịnh để cho bàn thờ được trang nghiêm thanh tịnh, kính mong các chư vị chứng minh giám hộ.

Mong các vị độ cho con lau dọn được khang trang mỹ hảo, cho hương án được an chính vị, cho âm phần được an yên, cho gia cư được lạc thổ.

Chúng con người trần mắt thịt, tội lỗi đầy thân, chỉ biết kính cẩn tâm thành nếu có gì si mê lầm lỡ kính xin được tha thứ bỏ quá đại xá cho.

(Xong vái 3 vái)."

Đợi hương tàn thì bắt đầu dọn dẹp bàn thờ. Khi lau dọn bàn thờ nên dùng nước ấm, rượu hoặc nước gừng để lau chùi đồ thờ cúng. Trước tiên, hạ các đồ muốn lau dọn xuống (lưu ý: Tuyệt đối không hạ hoặc di chuyển bát hương. Theo dân gian, nếu bát hương bị di chuyển sang hướng xấu, thậm chí có thể gây ra xui xẻo cho gia chủ). Cần chuẩn bị bàn to và cao, phủ vải hoặc giấy đỏ, hạ đồ thờ cúng (bài vị, di ảnh, bình hoa, chén nước... xuống rồi để ngay ngắn toàn bộ đồ thờ cúng lên bàn). Nếu bàn thờ có đặt chung bài vị gia tiên với các thần thì phải để ra hai chỗ khác nhau. Không lau đồ trực tiếp trên bàn thờ.

Dùng khăn sạch đã ngâm rượu gừng lau toàn bộ các đồ thờ. Sau đó dùng khăn khô lau lại. Lau lần lượt từng món, không để đồ thờ cúng lăn lóc, mà phải xếp ngay ngắn, trang nghiêm. Sau khi lau bài vị xong mới đến phần dọn bát hương. Khi lau dọn bát hương chỉ nên để lại 3 chân hương. Với những bát hương của người đã mất nhưng chưa qua 3 năm, nếu là đàn ông thì để lại 7, còn đàn bà để lại 9 chân hương. Bát hương quan thần linh tỉa hết, chỉ giữ lại 5 chân nhang.

Mang chân nhang đi hóa thành tro. Tro của chân nhang sau khi hóa cần được thả ở nơi nước sông, suối sạch sẽ, không có rác hay bị ô uế. Không được bỏ tro vào thùng rác, để chung với những vật ô uế, không thanh tịnh.

Sau khi lau dọn, tỉa chân hương xong, gia chủ đặt lại đồ thờ cúng đúng vị trí, thay nước, thay chum gạo muối (nếu có), khấn xin thỉnh các Ngài, ông bà, tổ tiên về. Bài khấn xin thỉnh các Vị các Ngài về (sau khi lau dọn xong).

Sắp xếp đồ cúng đã chuẩn bị lên. Thắp 9 nén hương khấn:

"Con lạy 9 phương trời
Con lạy 10 phương đất
Con kính lạy chư Phật 10 phương
Con kính lạy 10 phương chư Phật
Con kính lạy quan đương niên, đương cảnh, quan hành khiển, thần binh.
Con kính lạy các Ngài ngũ phương, ngũ mạch, tài thần, táo quân.
Tín chủ con là:.....................................................
Cư trú tại:.............................................................
Hôm nay tân niên xuân tiết, ngày lành tháng tốt. Con chọn được thời hoan khắc hỉ để sái tịnh lại hương án.
Nay việc đương đã tròn, cũng thỉnh các vị các ngài hồi vị hương án cho con được tiếp tục phát tâm thờ phụng cốt vị.
Nam cư lộc tài con xin tạ
Nam mới lộc mới con mong cầu.
Xin các vị các ngài độ cho tấm lòng thành, phù cho gia chủ con được an bình, thuận lợi. Xuất hành đi đến nơi về đến chốn.
Cuộc sống duyên lành mang tới, duyên dữ mang di.
Tài lộc đủ đầy, việc đương thăng tiến.
Tâm trần con có.
Lễ trần con dâng.
Nếu âm điều con có thiếu sót, kính xin được tha thứ, chở che.
Mong các vị các ngài linh thiêng giáng hạ, chúng con xin kính thành cẩn cáo.
Nam Mô A Di Ðà Phật!
Nam Mô A Di Ðà Phật!
Nam Mô A Di Ðà Phật!".

Chổi quét hoặc khăn lau bàn thờ thường được dùng riêng, và rất hạn chế sự chung đụng. Nước lau bàn thờ trước tiên là nước sạch. Sau đó dùng rượu trắng với gừng (hoặc nước vang – nước ngũ vị hương) để lau sạch bàn thờ.

Khi lau bát hương, bài vị phải lấy tay giữ không cho xoay rồi lấy khăn sạch, ẩm, phun rượu pha gừng giã nhỏ, nước hoa, ngũ vị hương... lau cho sạch. Điều quan trọng cuối cùng là chúng ta phải làm việc này một cách thành tâm, nghiêm túc để thể hiện lòng thành kính với người trên.