Một cách dễ hiểu, ô nhiễm không khí chính xác là tình trạng "xấu đi" của bầu không khí tại 1 không gian địa lý nhất định nào đó. Ô nhiễm không khí là sự thay đổi lớn trong thành phần của không khí, chủ yếu do khói, bụi, hơi hoặc các khí lạ được đưa vào không khí, có sự tỏa mùi, làm giảm tầm nhìn xa, gây biến đổi khí hậu, và tiềm ẩn nhiều nguy cơ gây bệnh cho con người nhất là những bệnh về đường hô hấp. Ô nhiễm không khí cũng có thể làm hỏng môi trường tự nhiên hoặc xây dựng và gây hại cả cho những sinh vật khác không chỉ riêng con người. Hoạt động của con người và các quá trình tự nhiên có thể gây ra ô nhiễm không khí.

Có rất nhiều nguyên nhân gây ra ô nhiễm không khí. Nếu bạn nghĩ chỉ có con người tác động đến môi trường không khí khiến cho nó bị ô nhiễm thì thật sự là 1 sai lầm nghiêm trọng đấy nhé. Có rất nhiều tác động tự nhiên cũng trở thành yếu tố chi phối mạnh mẽ đến sự trong sạch của không khí.

• Thứ nhất, ô nhiễm từ gió: Gió cũng là một trong những nguyên nhân gây ra ô nhiễm không khí. Bụi bẩn, các chất khí có thể được gió đẩy đi xa hàng trăm km khiến sự ô nhiễm lây lan ra theo diện rộng một cách nhanh chóng; Đây có thể cũng là nguyên nhân tự nhiên chính nhất trong số tất cả những nguyên nhân tự nhiên làm cho không khí Hà Nội ngày càng tệ hại.
• Thứ hai, bão: Mỗi khi bão xuất hiện thường kèm theo rất nhiều hiện tượng thiên tai khác đi kèm làm cho bầu không khí bị ảnh hưởng không hề nhỏ. Hệ quả sau bão sinh ra NOx là nguyên nhân chính khiến bão trở thành một nguyên nhân trong quá trình gây ô nhiễm môi trường. Bên cạnh đó bão cát mang theo bụi mịn (PM10, PM2.5) khiến cho tỷ lệ ô nhiễm bụi mịn tăng lên. Điều này ảnh hưởng không nhỏ đến chất lượng không khí, gây ra rất nhiều bệnh về đường hô hấp khó phòng tránh.
• Thứ ba, do cháy (rừng): Cháy rừng sẽ khiến cho lượng Nito Oxit trong không khí tăng lên khá nhiều vì quy mô đám cháy lớn và thời gian dập tắt lâu. Tuy nhiên, ở Hà Nội không hề xảy ra cháy rừng thế nhưng lại thường xuyên có sự cố cháy ở các khu dân cư, nhà máy,...đáng tiếc do chập điện hoặc sơ ý sinh hoạt của người dân cũng kéo theo các hậu quả tương tự của 1 đám cháy rừng cực lớn hoặc hơn thế.

CON NGƯỜI - TÁC ĐỘNG BÁN CHỦ QUAN (KIẾN TẠO TỰ NHIÊN) của con người luôn là nguyên nhân chính nhất khiến cho môi trường không khí bị ảnh hưởng xấu. Tình trạng này có thể diễn tả chủ yếu là do sự cải tạo cơ sở hạ tầng thiếu sự đồng bộ với bảo vệ môi trường tự nhiên. Phần lớn đều do các hoạt động từ sinh hoạt, công việc mà con người tạo ra.

Từ những hoạt động đơn giản như nấu nướng, giao thông cho đến những hoạt động sản xuất, nhà máy công nghiệp đã và đang ngày càng gây ảnh hưởng nghiêm trọng và là vấn đề nhức nhối của toàn xã hội nhất là với các nước đang phát triển. Và đáng tiếc là Việt Nam cũng là 1 trong số đó khi mà nền công nghiệp đang trong bước chuyển mình mạnh mẽ nhưng vấn đề môi trường mới chỉ đang là nỗ lực thực hiện của chính quyền chứ ý thức của từng người dân chưa thực sự cao. Dưới đây là một số nguyên nhân gây nên ô nhiễm không khí dưới sự tác động của con người:

• Thứ nhất, do khói - bụi từ các nhà máy (chất thải công nghiệp): Tổ chức Air Visual đưa thành phố Hà Nội vào Bảng xếp hạng 10 thành phố có chất lượng không khí xấu nhất thế giới và xếp hạng Hà Nội là thành phố ô nhiễm không khí nhất thế giới (chỉ số AQI luôn trên 200 - mức xấu). Chính điều này khiến chúng ta phải đặt ra câu hỏi rằng tại sao? Quá trình công nghiệp hóa quá mạnh mẽ chính là nguyên nhân chiếm tỷ lệ cao nhất khiến cho tình trạng ô nhiễm không khí ngày càng gia tăng. Không chỉ với không khí mà cả môi trường nước, đất, thực phẩm,.... đều bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Trong khói bụi từ các nhà máy có một lượng lớn các khí CO2, CO, SO2, NOx, các chất hữu cơ chưa cháy hết: muội than, bụi) với nồng độ cực cao. Nếu trong quá trình xử lý khí thải không tốt sẽ ảnh hưởng rất xấu đến sức khỏe của người dân sống trong khu vực đó. Ví dụ như: Thành phố đang trong quá trình đô thị hóa, các công trình đang xây dựng phát sinh bụi gây ô nhiễm không khí; các tuyến đường được mở rộng nhưng thi công quá lâu khiến không khí bị quá tải "sức ép xây dựng";...
• Thứ hai, do ảnh hưởng của hoạt động giao thông: Mật độ giao thông, phương tiện giao thông và số phương tiện thải ra khói bụi của Hà Nội quá dày đặc nên khó tránh khỏi vấn đề ô nhiễm. Hơn nữa, biện pháp khuyến khích người dân sử dụng phương tiện công cộng cũng chưa thể hạn chế triệt để tình trạng này vì mật độ dân số của Hà Nội quá cao. Lượng khói, bụi từ xe hơi, xe máy, các phương tiện nói chung sử dụng nhiên liệu khí đốt để hoạt động… cũng rất lớn bởi số người tham gia giao thông hàng ngày là cực cao. Đối với những đất nước chưa phát triển hoặc đang phát triển thì các phương tiện giao thông có thể gây ô nhiễm không khí hơn khi sử dụng các phương tiện lỗi thời cũng như cơ sở hạ tầng cho các dịch vụ di chuyển công còn chưa phát triển. Vì sự đồng bộ của cơ sở hạ tầng, biện pháp bảo vệ môi trường với mật độ phương gần như là không có nên dẫn tới tình trạng ô nhiễm.
• Thứ ba, do "rác thải" sinh hoạt: Chủ yếu đến từ các hoạt động nấu nướng sử dụng các nguyên liệu như củi, than,... làm cho không khí bị ô nhiễm. Hoạt động đốt rác ở 1 số nơi cũng là nguyên nhân khiến lượng CO2 thải ra nhiều hơn mức bình thường.

Tuy nhiên, những nguyên nhân này hoàn toàn có thể khắc phục vì chúng chỉ là vấn đề thời gian đồng bộ việc công nghiệp hóa - hiện đại hóa với bảo vệ môi trường mà thôi.

Ngay sau khi, kết quả kiểm nghiệm mức độ sạch của không khí của Hà Nội được công bố, các cơ quan chức năng cũng có lý giải để trấn an người dân. Ông Hoàng Dương Tùng - Chủ tịch Mạng lưới không khí sạch Việt Nam cho biết, những ngày gần đây, Hà Nội đang xảy ra hiện tượng nghịch nhiệt. Hiện tượng này thường xuất hiện vào khoảng thời gian giao mùa từ nóng sang lạnh.

“Nghịch nhiệt là ngày có nắng, đêm lại lặng gió khiến tỉ lệ bụi vốn đã cao do các phương tiện giao thông, công trình xây dựng thải ra không khuếch tán được ra khỏi khu vực trung tâm. Chính vì thế, người dân ra ngoài đường sẽ nhìn thấy lớp sương mờ nhưng thực chất là khói bụi bị giữ lại chưa phát tán được. Nhiều người cũng sẽ có cảm giác khó thở, tức ngực”, Ông Hoàng Dương Tùng - Chủ tịch Mạng lưới không khí sạch Việt Nam cho biết. Thông thường là càng lên cao nhiệt độ càng thấp nhưng khi xảy ra hiện tượng nghịch nhiệt thì càng lên cao nhiệt độ càng cao. Hiện tượng nghịch nhiệt bức xạ tạo ra lớp sương mù tầng thấp khiến các chất ô nhiễm trong không khí bị giữ lại tại tầng khí quyển sát mặt đất, gây ô nhiễm. Đây là hiện tượng tự nhiên cũng tác động khách quan tới việc đo lường chỉ số sạch của không khí nên bạn cũng không cần quá lo lắng những ngày này.

Ngoài ra, ông Tùng còn cho biết thêm, các vùng ngoại thành của Hà Nội đang vào mùa gặt, đốt rơm rạ nhiều nên gây khói ảnh hưởng đến nội đô. Ví dụ như ở sân bay quốc tế Nội Bài bị khói rơm rạ bủa vây khiến Cảng vụ hàng không miền Bắc đã phải có văn bản “kêu cứu”.

Cuối cùng, phải nhận thấy 1 thực trạng rằng ý thức bảo vệ môi trường của người dân tuy đã và đang được nâng cao từng ngày nhưng chúng thực sự chưa triệt để khiến cho môi trường tổng thể bị ô nhiễm với khối rác thải quá lớn khó tránh khỏi không khí ô nhiễm nghiêm trọng.

Chính vì vậy, mỗi cá nhân cần nhận thức rõ vấn đề này để thấy trách nhiệm của mình trong đó, có hành động cụ thể bảo vệ môi trường sống của bản thân mình và những người xung quanh. Thực hiện khẩu hiệu “Giảm thiểu, tái sử dụng, tái chế”, nguyên tắc: “Càng ít chất thải ra môi trường càng tốt” trong sinh hoạt hàng ngày để cùng chung tay giảm thiểu lượng khí thải cho môi trường.