Đêm giao thừa là thời khắc quan trọng chuyển giao giữa năm cũ và năm mới. Giao thừa bắt đầu từ thời khắc 0 giờ: 0 Phút: 0 giây là đêm linh thiêng nhất trong năm của mọi gia đình người Việt. Chính vì vậy lễ cúng giao thừa được các gia đình chuẩn bị rất chu đáo và thành kính để dâng lên các vị thần linh và tổ tiên trong đêm 30 Tết nguyên đán. Sau khi chuẩn bị xong mâm cúng giao thừa, người chủ gia đình sẽ tiến hành các nghi thức lễ cúng giao thừa trong nhà và lễ cúng giao thừa ngoài trời.

Cúng giao thừa là một nghi thức không thể thiếu, thường thấy vào mỗi dịp Tết Nguyên đán của các gia đình Việt Nam. Cúng giao thừa còn được gọi là Trừ tịch, tức là trừ khử ma quỷ, những điều xui xẻo, không may mắn của năm cũ để chuẩn bị đón một năm mới tốt đẹp hơn. Do đó, lễ cúng giao thừa sẽ thường được thực hiện vào thời khắc chuyển giao giữa năm cũ và năm mới vào dịp Tết Nguyên đán, cụ thể là cử hành từ 23 giờ đến 1 giờ sáng.

Để thực hiện một lễ cúng giao thừa đúng truyền thống và phong tục, mọi người phải xác định đúng thời gian chính xác cho việc cúng bái. Gia chủ cần tuân thủ đúng theo thời gian nhằm đảm bảo được ý nghĩa và sự linh thiêng của buổi lễ cúng vái. Lễ cúng đêm giao thừa ngoài trời được tiến hành vào giờ Chính Tý, tức là đúng vào lúc 00:00h, thời điểm bắt đầu chuyển giao giữa năm cũ sang năm mới tức đúng, giữa đêm 30/12 và rạng sáng 01/01.

Người Việt quan niệm Thiên Đình có 12 vị Hành Khiển tương ứng với 12 con giáp để trông coi việc hạ giới trong năm đó. Cứ đến đêm giao thừa, vị Hành Khiển cũ sẽ nhường lại công việc cho vị thần mới.

Và để tỏ lòng tôn kính vị thần cũ và mong vị thần mới phù hộ cho nhân gian, người Việt luôn làm một mâm cỗ cúng ngoài trời, mong rằng thần đi ngang sẽ trông thấy tấm lòng của mình. Vì vậy vào đêm giao thừa, người Việt sẽ làm 2 mâm cỗ, một mâm cỗ trong nhà trên bàn thờ gia tiên và một mâm cỗ ngoài trời.

Lễ cúng giao thừa được cử hành vào thời khắc kết thúc năm cũ chuyển sang năm mới, tức giờ Tý - từ 23 giờ ngày 29 tết đến 1 giờ mồng 1 Tết.

Lễ vật cúng giao thừa ngoài trời:

• Mâm ngũ quả
• Hương (nên là 3 cây nhang to)
• Hoa
• Đèn/nến
• Trầu cau
• Muối gạo
  
• Trà rượu
• Quần áo mũ nón thần linh
• Thủ lợn luộc
• Gà trống luộc
• Xôi
• Bánh Chưng

Trong đó, gia chủ cần đặc biệt chú ý đến lễ vật là con gà trống luộc. Nên chọn gà trống mới bắt đầu tập gáy, chưa đạp mái, khỏe mạnh, mỏ vàng, mào cờ, chân gà màu vàng.

Ngoài ra, gia đình không có nhiều điều kiện thì lễ vật chuẩn bị dù đơn giản, nhưng chỉ cần thể hiện lòng thành đối với các bậc thần linh, ông bà gia tiên.

Mâm cúng giao thừa trong nhà:

Mâm cỗ mặn:

• Bánh chưng
• Giò
• Chả
• Xôi gấc hoặc xôi các loại
  
• Gà luộc
• Rượu

Ngoài những lễ vật trên, gia chủ có thể thêm những món ăn gần gũi và thân thuộc với cuộc sống hằng ngày của mình. Tùy thuộc vào mỗi vùng miền, những món mặn được bày cúng trên bàn thờ trong những cũng mang những nét đặc trưng riêng.

Mâm cỗ ngọt:

• Bánh kẹo
• Các loại mứt tết
• Hoa
• Đèn/nến
• Hương

Khi sắp xếp các vật phẩm trên bàn cúng, gia chủ và các thành viên trong gia đình đứng trang nghiêm, lịch sự trước bàn thờ.

Đầu tiên là khấn thần Thổ – vị thần có nhiệm vụ cai quản trong nhà, xin phép cho Tổ tiên, ông bà được về ăn Tết cùng gia đình. Tiếp theo gia chủ khấn xin tổ tiên, mong được ông bà, các cụ phù hộ cho các thành viên trong gia đình năm mới được bình an, sức khỏe dồi dào. Các chùa chiền, đền miếu cũng cúng giao thừa. Tuy nhiên, lễ cúng trên mâm cúng sẽ là đồ chay.

Sau khi chuẩn bị hết tất cả lễ vật cần thiết trước 12 giờ đêm, vào đúng thời khắc giao thừa, gia chủ sẽ bắt đầu súc miệng bằng rượu thơm, thắp đèn, đốt hương rồi thành tâm đọc văn khấn giao thừa.

Sau khi thực hiện bài cúng giao thừa xong, gia chủ cắm hương rồi vái lạy bốn phương tám hướng cầu mong thần linh phù hộ gia đình một năm mới ấm no hạnh phúc.

Nam mô A di đà Phật (3 lần)

Con kính lạy chín phương trời, mười phương chư phật, chư phật mười phương

Con kính lạy Đức Đương Lai Hạ Sinh Di Lặc Tôn Phật

Con kính lạy Đức Bồ-tát Quán Thế m cứu nạn cứu khổ chúng sinh

Con kính lạy Hoàng thiên, Hậu thổ, chư vị tôn thần

Con kính lạy ngài cựu niên đương cai Hành khiển: Triệu Vương Hành Khiển, Tam Thập lục thương hành binh chi thần

Con kính lạy ngài đương niên Thiên quan: Khúc Tào Phán quan.

Con kính lạy các ngài Ngũ phương, Ngũ hổ, Long mạch, Táo quân, chư vị tôn thần.

Nay là phút Giao thừa năm....và năm....

Chúng con là:.......

Ngụ tại:................

Phút thiêng liêng giao thừa vừa tới, năm cũ qua đi, đón mừng năm mới. Nay ngài Thái Tuế tôn thần trên vâng lệnh Ngọc Hoàng Thượng đế, giám sát vạn dân, dưới bảo hộ sinh linh tảo trừ yêu nghiệt. Quan cũ về triều cửa khuyết, lưu phúc, lưu ân. Quan mới xuống thay, thể đức hiếu sinh, ban tài tiếp lộc.

Nhân buổi tân xuân, tín chủ chúng con thành tâm, sửa biện hương hoa phẩm vật, nghi lễ cung trần, dâng lên trước án, cúng dàng Phật thánh, dâng hiến Tôn thần, đốt nén tâm hương, dốc lòng bái thỉnh.

Chúng con kính mời: Ngài cựu niên đương cái Thái tuế, ngài tân niên đương cai Thái tuế chí đức tôn thần, ngài bản cảnh Thành hoàng chư vị đại vương, ngài bản xứ thần linh Thổ địa, ngài Hỷ thần, Phúc đức chính thần, các ngài Ngũ phương, Ngũ thổ, Long mạch, Tài thần, chư vị bản gia Táo quân và chư vị thần linh cai quản ở trong xứ này, cúi xin giáng lâm trước án thụ hưởng lễ vật.

Nguyện cho tín chủ, minh niên khang thái, vạn sự tốt lành, bốn mùa tám tiết được chữ bình an, gia đạo hưng long thịnh vượng, bách sự hanh thông, ngày ngày được hưởng ơn trời, Phật, chư vị tôn thần. Chúng con kính cẩn tiến dâng lễ vật, thành tâm cầu nguyện. Cúi xin chín phương trời, mười phương chư phật cùng chư vị tôn thần chứng giám phù hộ độ trì.

Nam mô A di đà Phật (3 lần, 3 lạy).

Sau khi cúng quan thần ngoài trời, cả gia đình đứng nghiêm trang trước bàn thờ để khấn tổ tiên. Trước khi khấn tổ tiên, các gia chủ thường khấn Thổ công (vị thần cai quản trong nhà) để xin phép mời tổ tiên cùng các bậc tiền nhân về ăn Tết.

Nghi thức cúng trong nhà cũng tương tự như cúng ngoài trời. Gia chủ ăn mặc trang nghiêm, sạch sẽ đứng trước bàn thờ gia tiên thắp hương rồi đọc văn khấn mời tổ tiên về nhà ăn Tết. Sau khi đọc xong, gia chủ lạy 3 lạy rồi cắm hương vào bát hương, cuối người đi lùi ba bước rồi mới được đi.

Nam mô A di đà Phật (3 lần)

Con kính lạy chín phương trời, mười phương chư Phật, chư Phật mười phương

Con kính lạy Đức Đương Lai Hạ Sinh Di Lặc Tôn Phật

Con kính lạy Đức Bồ-tát Quán Thế m cứu nạn cứu khổ chúng sinh

Con kính lạy Hoàng thiên, Hậu thổ, chư vị tôn thần

Con kính lạy các ngài Ngũ phương, Ngũ hổ, Long mạch, Táo quân, chư vị Tôn thần.

Con kính lạy các cụ tổ tiên nội - ngoại chư vị tiên linh

Nay là phút Giao thừa năm...và năm....

Chúng con là:…

Ngụ tại:….

Phút giao thừa vừa tới, nay theo vận luật, tống cựu nghênh tân, giờ Tý đầu xuân, đón mừng Nguyên đán, chúng con thành tâm, tu biện hương hoa phẩm vật, nghi lễ cung trần, dâng lên trước án, cúng dàng Phật- Thánh, dâng hiến tôn Thần, tiến cúng Tổ tiên, đốt nén tâm hương, dốc lòng bái thỉnh.

Chúng con kính mời:

Ngài Bản cảnh Thành hoàng chư vị Đại vương, ngài Bản xứ Thần linh Thổ địa, Hỷ Thần, Phúc đức chính Thần, ngài Ngũ phương, Ngũ thổ, Long mạch Tài Thần, các ngài bản gia Táo phủ Thần quân và chư vị Thần linh cai quản ở trong xứ này. Cúi xin giáng lâm trước án, thụ hưởng lễ vật.

Con lại kính mời, các cụ tiên linh, Cao tằng Tổ khảo, Cao tằng Tổ tỷ, Bá thúc đệ huynh, Cô di tỷ muội, nội tộc, ngoại tộc, chư vị hương linh, cúi xin giáng phó linh sàng hâm hưởng lễ vật. Tín chủ lại kính mời các vị vong linh tiền chủ, hậu chủ, y thảo thụ mộc ở trong đất này, nhân tiết giao thừa, giáng lâm trước án, chiêm ngưỡng tân xuân, thụ hưởng lễ vật.

Nguyện cho chúng con, tân niên khang thái, ngày đêm tốt lành, thời thời được chữ bình an, gia đạo hưng long, thịnh vượng.

Giải tấm lòng thành cúi xin chứng giám.

Phục duy cẩn cáo!

NAM MÔ THƯỜNG TRỤ THẬP PHƯƠNG PHẬT!

- NAM MÔ THƯỜNG TRỤ THẬP PHƯƠNG PHÁP!

- NAM MÔ THƯỜNG TRỤ THẬP PHƯƠNG TĂNG!

- NAM MÔ BẢN SƯ THÍCH CA MÂU NI PHẬT!

- NAM MÔ A DI ĐÀ PHẬT!

- Nam mô Đại Từ Đại Bi Tầm Thanh Cứu Khổ Cứu Nạn Linh Cảm Quán Thế Âm Bồ Tát Ma Ha Tát.

Kính lạy mười phương chư vị Hộ Pháp - Thiện thần, Thiên phủ, Địa phủ, Thủy phủ; Thiên quan, Địa quan, Thủy quan cập đẳng chư thần quân. Đương niên, Đương cảnh, Thành Hoàng - Bản Gia Thổ Công Đông Trù - Tư Mệnh Táo Phủ Thần Quân; Môn khẩu Thổ Địa ban tài tiếp lộc - chính vị gia tiên chi thần... Thuỳ từ chứng giám cho tín chủ chúng con: Tên là:............................

Địa chỉ:...............................................................................................................................

Trong giờ phút Giao Thừa thiêng liêng, tống cựu nghinh tân, tiễn quan Chu Vương Hành Khiển - Thiên Ôn Chi Thần - Ly Tào Phán Quan, đón quan Triệu Vương Hành Khiển - Tam Thập Lục Phương Chi Thần - Khúc Tào Phán Quan.

Năm cũ vừa qua, năm mới đang điểm, Gia chủ chúng con tâm thành phu thiết Hương Hoa Lễ Vật, kính cúng mươi phương Tam Bảo Hiền Thánh, cập chư Thần Linh Bản Cảnh, Quan Đương Niên Hành Khiển, Cửu Huyền Thất Tổ - Nội Ngoại đẳng chư Gia Tiên... thuỳ từ chứng minh gia hộ cho toàn gia quyến chúng con bước sang Xuân mới được vạn sự cát tường, sở cầu như ý, sở nguyện tòng tâm. Cầu tài đắc tài, cầu lộc đắc lộc, cầu bình an đắc bình an, cầu trường thọ đắc trường thọ, công thành danh toại... Lại nguyện cho Quốc thái dân an, thế giới Hoà Bình, chúng sinh an lạc và cầu cho đại dịch sớm được tiêu trừ, người người đồng phát Bồ Đề Tâm, tin sâu nhân quả, bỏ ác làm lành, lánh dữ hành thiện, niệm Phật chuyên cần, tới khi xả bỏ báo thân đồng được vãng sinh về cõi Tây Phương Cực Lạc của Đức Phật A Di Đà.

- Nam Mô Hoan Hỷ Tạng Bồ Tát Ma Ha Tát tác đại chứng minh.

Cúng giao thừa là một nghi thức quan trọng, để thực hiện đúng chuẩn buổi lễ cúng giao thừa nhất thì bạn nên lưu ý một số điều sau:

• Các gia chủ cần phải thực hiện lễ cúng ngoài trước nhằm “nghênh tân, tiễn cửu”, tức là đón quan Hành Khiển mới, tiễn quan Hành Khiển cũ, sau đó mới thực hiện lễ cúng trong nhà.
• Nên có đầy đủ 2 mâm cỗ cúng giao thừa trong nhà và ngoài trời.
• Có thể làm cỗ ngọt hoặc chay, mặn đều được. Nếu làm cỗ mặn hay chay thì nên để ở một bàn nhỏ phía bên dưới bàn thờ chính. Còn trên bàn thờ chính sẽ đặt hoa, tiền vàng, xôi chè và bánh chưng.
• Không nên cắm cành vàng lá ngọc trên bàn thờ, bởi sẽ mang nhiều âm khí không tốt.
• Không đốt tiền vàng vào lễ cúng giao thừa vì sẽ thu hút nhiều vong âm.