Nói đến đặc sản của đất Thái Bình thì không thể không nhắc tới bánh cáy. Đây vốn là thứ bánh dân dã với hương vị rất đặc trưng, được làm từ đôi bàn tay khéo léo của người dân làng Nguyễn. Xưa kia loại bánh này còn được dùng như một sản vật để tiến vua. Tên gọi bánh cáy sẽ khiến cho du khách ngỡ rằng đây là một loại bánh làm từ con cáy. Bởi trong dân gian vẫn có truyền thuyết cho rằng loại bánh này là do thần cáy ở biển ban cho.

Thực tế, bánh cáy được làm từ gạo nếp, lạc, vừng và các gia vị cùng các loại lá, quả để tạo màu vàng, trắng, xanh. Nhưng khi nhìn bánh cáy với các màu vàng, trắng xen lẫn màu hồng, người giàu tưởng tượng đã có thể nhận ra nó giống như trứng cáy, nên gọi luôn là bánh cáy.

Không biết truyền thuyết và suy luận đúng bao nhiêu, nhưng bánh cáy đúng là loại bánh dân giã mà ngoài Thái Bình không thấy nơi nào có. Khi ăn, người thưởng thức sẽ cảm nhận được vị ngọt, bùi, lại có chút béo đan xen cùng với độ giòn, dai của bánh. Thú vị hơn nữa là lại được nhâm nhi bên ấm trà xanh nóng, trong tiết trời se se lạnh. Vị trà ấm kết hợp với vị cay nóng của gừng trong miếng bánh, khiến người ăn cảm thấy ấm dạ, khoan khoái.

Đặc sản kẹo lạc là một trong những món ngon nổi tiếng của Thái Bình. Mổi khi du khách đến thăm, hoặc du lịch nơi đây, qua cầu Tân Đệ đã thấy san sát các cửa hàng bánh cáy, kẹo lạc hai bên đường vào thành phố. Trong đó số đông là bánh cáy, kẹo lạc làng Nguyễn. Làng Nguyễn anh hùng, làng Nguyễn khéo tay hay làm, đã tạo ra loại sản phẩm quý giá, một biểu tượng văn hóa ẩm thực của quê lúa Thái Bình.

Lựa chọn những hạt lạc ngon nhất từ vụ mùa lạc trong năm, loại bỏ các hạt mốc, teo, lép để làm kẹo. Đem những hạt lạc đã được sàng lọc kỹ càng, rang đều, bỏ vỏ lụa bên ngoài sao cho hạt lạc ngả sang màu vàng cánh gián. Đảo đều lạc đã rang sẵn cùng mạch nha, sau đó đổ xuống bàn cán đã rải một lớp vừng được sơ chế kỹ càng. Cắt kẹo thành từng thanh nhỏ dài chừng một ngón tay vừa miệng.

Chỉ thông qua một vài bước chế biến, cùng những nguyên liệu sẵn có, trong không đầy một giờ là các chị em có thể cùng cả gia đình nhâm nhi kẹo lạc với chè xanh rồi. Ở quê, người ta thường mở đầu câu chuyện bằng chén nước chè xanh, mời nhau miếng kẹo lạc. Sau đó mới bắt đầu mọi câu chuyện vui, buồn… và nhờ đó mà nghĩa tình thêm găn bó, keo sơn. Đó là một nét văn hóa dung dị, bình dân mà đáng quý.

Đã từ lâu, ổi Bo Thái Bình đã trở nên quen thuộc với mọi người không chỉ đối với những người con sinh ra ở đất Thái Bình mà còn được biết đến ở nhiều tỉnh thành khác. Ổi Bo đã trở thành "đặc sản” được nhắc đến trong văn hoá ẩm thực của người Thái Bình. Theo những người trồng ổi lâu năm ở làng Bo: trái ổi bo của Thái Bình nhìn bề ngoài bé chừng nắm tay, nhưng cầm chắc nịch. Rốn quả ổi nhỏ xíu, không thể lớn hơn hạt đậu. Và để có những trái ổi bo thơm ngon, mang tinh tuý riêng của đồng đất và con người Thái Bình không nơi nào sánh được như thế. Người làng Bo đã rất cẩn thận và tỉ mỉ từ khâu gieo trồng tới chăm sóc.

Giống ổi bo tốt thì phải được chọn lấy hạt từ cây mới bói, quả ở cành ngồng, lúc thời tiết có mưa nhiều. Kỳ công hơn là lấy bùn dưới ao đem phơi khô, đánh tơi trộn với phân bắc bón cho cây. Có như thế, trái ổi bo mới tạo ra được hương vị đặc trưng riêng. Tuy chỉ bé bằng cái chén nhỏ, nhưng khi thưởng thức sẽ thấy được hương vị man mát, thơm giòn của trái ổi. Người ăn ổi cảm nhận vị chát, sau đó là vị chua dịu rồi vị ngọt. Vì ổi được trồng nhiều ở khu vực cầu Bo thành phố Thái Bình nên ổi có tên là ổi bo là vì thế.

Nem chạo Vị Thủy hay còn gọi là nem sống, là món ăn không thể thiếu được trong ngày giỗ hay cưới hỏi ở làng Vị Thủy, huyện Thái Thụy, Thái Bình. Thịt sống được chế biến thành món nem chạo mang tên riêng của ngôi làng( nem chạo Vị Thủy). Bởi lẽ tại đây, nem chạo được chế biến để ăn tươi, ăn sống. Đó là phương cách hoàn toàn khác biệt với các loại nem chạo chín men ở nhiều nơi khác. Nhìn tưởng đơn giản, nhưng món ăn này không phải ai cũng có thể làm cho đúng hương vị của nó. Thêm một điều đặc biệt của món là ở nước chấm được pha để ăn cùng rất đặc trưng, làm cho món ăn càng trở nên ngon hơn.

Tuy nhiên, nem không chỉ được chế biến từ thịt mà còn có thể dùng xương sống (xương chưa chế biến) băm nhuyễn để làm. Xương lợn cùng thịt bám xung quanh và phần tủy xương ở giữa đều được tận dụng để làm nem. Lợn vừa thịt xong, còn nóng hổi, không được rửa nước lã, phần thịt mông được giã giò, phần sống của bộ xương (không băm rẻ sườn), được băm cho đến khi nhuyễn ra. Dưới bàn tay tài hoa, những người dân nơi đây đã tạo nên món ăn khá đặc trưng của miền đất Thái Bình.

Hẳn nhiều người sẽ thắc mắc rằng bánh gai thì ăn ở Hải Dương sẽ là ngon nhất. Nhưng ở quê hương Thái Bình vẫn có một nơi sản xuất ra bánh gai ngon không kém với Hải Dương. Đó chính là ở thôn Đại Đồng, xã Tân Hoà, huyện Vũ Thư. Những người dân nơi đây có nghề gia truyền làm bánh gai. Đây cũng là nguồn thu nhập lớn cho họ.

Bánh gai có vỏ màu đen do lá gai mang lại, mềm và dẻo tượng trưng cho sự bền chặt, thủy chung của đôi lứa. Ruột bánh màu vàng của đậu xanh, vị thơm của lạc, dừa, toát lên sự sung túc. Ngày nay, bánh gai được làm quanh năm, dùng vào tất cả các dịp lễ và hộ. Bánh gai nơi đây có vị ngọt vừa phải, khi nhấm nháp với một tách trà nóng trong những ngày mùa đông lạnh giá thì còn gì tuyệt hơn nữa. Cũng giống như bánh cáy làng Nguyễn, bánh gai Đại Đồng được làm từ những nguyên liệu đồng quê Thái Bình nhưng lại có hương thơm quyến rũ, vị béo, ngậy, đặc biệt vị ngọt vừa thanh vừa đậm khi ăn của bánh khó có thể quên đối với những ai từng một lần thưởng thức.

Từ xa xưa, sứa đã trở thành món ăn quen thuộc của ngư dân miền biển như Hải Phòng, Thái Bình…Hàng năm, cứ độ từ tháng 3 đến tháng 5 và tháng 7 là thời điểm sứa vào mùa, ngư dân bắt đầu ra khơi vớt sứa từ 2 - 3 giờ sáng. Có những con sứa to, nặng cả nửa tạ được bà con vớt về và chế biến thành nhiều món ăn như nộm, gỏi, bún... Sứa là hải sản đặc trưng của các vùng biển, từ những con sứa này có thể chế biến ra rất nhiều các món ăn khác nhau, trong đó có món nộm sứa và sứa muối. Sứa là loài thủy sinh, thịt có dạng keo trong suốt, chứa đến 80% là nước. Vì vậy, để bảo quản sứa được lâu, mọi người đã nghĩ ra cách ngâm sứa với muối và quả vẹt trong chum, vại, lu để ăn quanh năm. Sứa muối được chế biến từ những con sứa tươi, được rửa sạch và cắt khúc thành những tảng nhỏ. Sau đó ngâm sứa vào các bình, chum hoặc vại lớn.

Khi cắn miếng sứa vào miệng, đầu tiên ta sẽ thấy giòn sần sật, sau đó là đến một chút chua chua, mặn mặn cộng thêm với hương vị đặc trưng không lẫn vào đâu của mắm tôm tạo nên một hương vị không thể nào quên được; ăn một lần là muốn ăn thêm..

Cùng với bánh cáy làng Nguyễn, bánh gai Vũ Thư, bánh bèo Thái Thuỵ, bánh đúc làng Tè thì có thể nói không ngoa rằng, bánh giò Bến Hiệp (Quỳnh Phụ, Thái Bình) là một trong những đặc sản nơi đây. Với mẫu mã, dư vị rất riêng, nó đã và đang khẳng định được giá trị, vị trí trên thị trường trong và ngoài tỉnh. Đây là một đặc sản ở huyện Quỳnh Phụ, Thái Bình.

Bánh giò ở đây làm bằng bột tẻ, ăn không thấy ngán. Loại bánh này ăn lót dạ hay ăn thay cơm đều được. Bánh được làm bằng bột tẻ lọc, thịt nạc vai dùng chế biến nhân, có kèm mộc nhĩ, hành khô, hạt tiêu, nước mắm, muối... khá thân quen nhưng lại được nêm nếm cực vừa miệng. Bánh giò có hình dài nhô cao như hình bàn tay úp khum khum với các ngón tay sát nhau. Bánh được gói bằng lá chuối. Bánh này được luộc từ 45 đến 60 phút. Chiếc bánh giò đầy ụ thịt, ăn 1 cái thôi là cũng rất no rồi.

Qua những công đoạn chế biến truyền thống của người dân đã tạo ra được một món bánh nóng hổi, thơm ngon, ăn hoài không ngán.

Con nhệch sống được cả ở nước ngọt và nước mặn. Vì vậy thịt con nhệch cũng rất đặc biệt. Người đời bảo "lươn bung, nhệch rán" thì còn gì bằng. Con nhệch xắt khúc chừng vài cm một, ướp gia vị, đổ ngập mỡ rán vàng lên, uống rượu thì quên hết sự đời.

Mặt khác người ta cũng có thể làm gỏi nhệch. Sau khi những người dân đã rửa sạch, cá được thía mỏng rồi trộn với thính. Tạo nên một món ăn rất thú vị. Món ăn được chấm cùng nước chấm pha với chanh tỏi ớt rất hấp dẫn. Các loại gia vị dùng để ăn với gỏi nhệch thì mỗi hàng một khác, thường là đài bi (cúc tần), vọng cách, đinh lăng, mùi tàu, húng quế, lá sắn (loại sắn thân gỗ, có vỏ dùng để phất diều chứ không phải sắn tàu), lá sung, lá si, hoa chuối, chuối tiêu xanh, khế quả, ớt... Nhưng dù chủng loại khác nhau thì vẫn phải đủ cả chua, cay, đắng, chát, thơm, bùi.

Tất cả được một loại nước mắm cốt Diêm Điền làm cho dậy mùi lên. Gỏi nhệch vừa ngọt, vừa dòn, vừa dai, vừa thơm, vừa mát. Cùng ngồi quanh một đĩa gỏi nhệch với nhau, phải là những người tri kỷ. Bởi ăn gỏi nhệch là ăn hương ăn hoa, phải nhai kỹ, nhai từ từ, phải nhâm nhi gẩy gót thì mới thú.

Nhắc tới ẩm thực Thái Bình, người ta nhớ ngay đến những đặc sản như canh cá Quỳnh Côi, gỏi nhệch, nộm sứa Thái Thụy hay bánh cáy làng Nguyễn, bánh gai Đại Đồng,… Ngoài ra, ở đây còn có một món ăn dân dã không kém phần nổi tiếng, được nhiều thực khách yêu thích bởi hương vị lạ miệng và có công dụng “giải ngấy” hiệu quả. Đó chính là bún bung.Bún bung thường có dọc mùng, mọc, chân giò… là món ăn ưa thích của nhiều người. Tuy nhiên, ở Thái Bình, bún bung mang nét đặc trưng riêng. Tuy nhiên, khác với nhiều nơi, món bún bung của quê lúa Thái Bình độc đáo, lạ miệng hơn bởi được nấu cùng hoa chuối, ăn kèm viên chả thịt được gói cẩn thận trong lá xương sông. Món bún này thưởng thức kèm rau sống, có thể đa dạng nhiều loại như xà lách, rau muống chẻ, kinh giới, tía tô hay hoa chuối thái nhỏ,… được trộn lẫn với nhau.

Bún bung hoa chuối đã trở thành đặc sản của vùng quê lúa và được mọi người rất ưa chuộng. Bún và hoa chuối hẳn đã rất quen thuộc với mọi người. Nhưng ở Thái Bình, với những cách chế biến đặc biệt, đã tạo nên một món đặc sản với hương vị không giống bất kì nơi nào.

Ở xã Tiền Hải, Thái Bình, người dân sáng tạo ra món bánh nghệ từ hai nguyên liệu quen thuộc là gạo tẻ và nghệ tươi. Cách làm cũng chẳng có gì cầu kỳ nhưng hương vị của món bánh này lại khiến thực khách nhớ mãi về sau. Bánh nghệ được làm từ bột gạo tẻ và có pha thêm chút nghệ để bánh có màu đẹp vàng ươm. Những củ nghệ tươi được rửa sạch, thái nhỏ và vắt lấy nước. Ngâm gạo và xay thành bột thật nhuyễn, sau đó ép cho chảy hết nước, khi bột đã đạt đến độ mịn vừa đủ, nhào bột với nước nghệ. Người từ phương xa đến nghe hai chữ bánh nghệ sẽ cảm thấy e dè vì sợ bánh có vị đắng và hăng của nghệ. Thế nhưng, nghệ đã được mang đi rửa sạch, luộc chín, giã lấy nước rồi mới nhào với bột. Như vậy, bánh có màu vàng ưng ý, thơm mà không hăng mùi nghệ. Đặc biệt, nghệ phải thật già mới được sử dụng, nhờ đó mà bánh có màu sắc rất đẹp.

Tuỳ thuộc vào sở thích của mỗi người mà bánh có nhân khác nhau. Nhưng thường là nhân thịt và mộc nhĩ. Bánh ăn ngon nhất khi thưởng thức lúc bánh còn nóng.

Làng Thanh Hương, xã Đồng Thanh có loại cốm nổi tiếng khắp xa gần. Khi xưa, người ta làm cốm như kết tinh của công sức lao động, thể hiện tấm lòng của của con cháu thắp hương kính gia tiên. Sau này, cốm Thanh Hương dần nổi tiếng, người dân làm để bán cho khách khắp nơi, quảng bá như một đặc sản quê lúa. Cốm là một món ăn truyền thống độc đáo, mang đậm hương vị thu và tạo nên những trải nghiệm tuyệt vời.

Cũng như làng cốm khác, người làm cốm nơi đây chọn nhặt từ lúa nếp không non quá mà cũng không già quá. Qua quá trình gặt, tuốt, sàng sẩy, giã… cho ra từng hạt cốm nõn nà, trăm hạt như một. Ngay màu xanh mát của cốm cũng thấm đượm tình người. Nước cốt lấy từ lá nếp, lá lúa, lá gừng hoặc lá cau cho ra màu tươi đẹp mà tuyệt đối an toàn. Món ăn dân dã này sẽ để lại dư vị khó phai cho người thưởng thức. Cốm tại đây được chọn từ những hạt lúa nếp xanh non tươi ngon. Sau khi hoàn thiện, cốm được gói kỹ lưỡng bằng hai lớp lá, buộc chặt bằng lạt nếp xanh, tạo nên những gói cốm đẹp mắt. Lớp lá ráy xanh bên trong giữ cho cốm không bị mất độ ẩm và giữ được màu xanh tươi sắc. Lớp lá sen bên ngoài được sử dụng để gói cốm, mang đến hương thơm dịu nhẹ của sen, làm cho gói cốm thêm phần hấp dẫn và thú vị.

Canh cá Quỳnh Côi đã trở thành một thương hiệu của người dân Thái Bình. Để rồi dù đi muôn phương, những người con của quê hương năm tấn vẫn luôn nhớ về món ăn đậm đà hương vị đồng quê ấy…. Thậm chí, cả khi đã xa xứ, họ cũng mang cả món canh này vào đến tận nơi mình ở để bớt đi nỗi nhớ nhà, nhớ quê. Đặc biệt từ cái tên gọi, canh cá Quỳnh Côi - đặc sản Thái Bình, là món ăn không thể không nhắc đến hay nếm thử khi qua “quê hương của chị Hai 5 tấn”. Gọi canh cá nhưng đây lại là món ăn như bún, phở chứ không phải món kèm cơm. Món ăn nhìn tưởng đơn giản mà khá tốn công với nhiều bước đòi hỏi sự khéo léo của đầu bếp.

Cá được làm sạch, lóc xương, thái miếng dày vừa ăn, ướp ngấm gia vị rồi đem nướng chín tới. Tiếp đến, lại chiên cá đã nướng cho đến khi vàng ruộm. Còn phần cá gần vây được băm nhuyễn với hành khô, tiêu, ớt thật kỹ rồi nặn thành viên, đem chiên vàng giòn. Đầu, xương sống cá không bỏ đi mà đem ninh làm nước dùng. Tất cả các công đoạn trên đã tạo ra một tô canh cá thơm ngào ngạt làm say đắm lòng người.

Từ lâu, hình ảnh cây lúa hạt gạo đã in sâu vào tâm trí của người dân Việt Nam. Ở bất cứ nơi đâu, người ta luôn nhớ về những bữa cơm quây quần bên gia đình, nhớ về vị ngọt thơm của “hạt ngọc trời”. Hạt gạo có mặt trong mọi bữa cơm, mọi buổi tiệc, mọi lễ hội ẩm thực. Nhắc đến Thái Bình - quê hương của chị Hai Năm Tấn, chắc chắn không thể không nhắc đến gạo. Gạo Thái Bình nức tiếng cả nước với đa dạng các loại gạo ngon như: gạo tám thơm, gạo bc, gạo khang dân, gạo nếp cái hoa vàng, gạo bắc hương,.. Mỗi loại gạo đều có những đặc trưng riêng, những cách nấu khác nhau nhưng chắc chắn sẽ không làm bạn thất vọng với chất lượng của nó đâu.

Điều kiện thổ nhưỡng và khí hậu riêng biệt tại Thái Bình đã làm nên những hạt gạo chất lượng. Ngoài vị ngon, mùi thơm, loại gạo này còn có độ dinh dưỡng cao. Gạo có thể được chế biến thành nhiều món ăn. Gạo có thể nấu thành cơm, cháo, hoặc biến tấu thành các sản phẩm khác như phở, bún, miến, bánh tráng,… Gạo cũng đóng vai trò quan trọng trong ngành công nghiệp bia rượu, bánh kẹo, thậm chí là mỹ phẩm.

Không chỉ nổi danh là quê hương có truyền thống yêu nước, cách mạng, thị trấn Diêm Điền (Thái Thụy) còn có rất nhiều đặc sản nổi tiếng từ biển, trong đó nổi bật hơn cả là nước mắm. Trải qua bao biến thiên của lịch sử, người dân nơi đây vẫn còn lưu giữ những bí quyết làm nước mắm truyền thống, hoàn toàn bằng phương pháp thủ công, không có bất kỳ chất xúc tác bằng hóa học nào. Những loại nước mắm hảo hạng như mắm chắt, mắm cá nhâm, mắm cá cơm được chính đôi bàn tay người dân vùng biển Diêm Điền chế biến đã làm mê đắm biết bao thực khách đã từng một lần thưởng thức.

Làm nước mắm ngon nhất vẫn là khi được ủ dầm vào chum, vại, hũ bằng gốm nung già vì đồ gốm khi phơi nắng sẽ thu và giữ nhiệt tốt, bảo đảm việc ủ dầm cá hiệu quả hơn. Chum vại muối cá phải được đặt ngoài sân thoáng, tránh để chỗ có nhiều bóng mát, dăm bữa nửa tháng gặp nắng to mở nắp ra phơi và dùng que tre sạch quấy đều cho cá tan nhuyễn. Sau một năm ủ dầm đến công đoạn lọc mắm, tiến hành lọc nhiều lần bằng rổ, rá, vải để nước mắm trong và hết gợn váng, tiếp theo đem phơi vài nắng là đã cho ra loại nước mắm cá nhâm nguyên chất. Điều lưu ý nhất là phải bảo đảm tuyệt đối thời gian ủ dầm ít nhất một năm rồi mới thu, chiết mắm, không nên vì bất kỳ một lý do gì mà "cưỡng ép" thời gian ủ dầm sớm để làm mất vị ngon, hương vị cũng như uy tín của những người làm nghề chế biến nước mắm cá nhâm vùng biển Diêm Điền.