Ung thư máu (còn có các tên gọi khác là ung thư bạch cầu, bệnh bạch cầu) là một dạng bệnh ung thư ác tính. Khi mắc căn bệnh này, bạch cầu trong cơ thể người bệnh sẽ tăng đột biến. Thông thường, bạch cầu làm nhiệm vụ bảo vệ cơ thể, tuy nhiên, khi tăng lên đột biến, số lượng lớn bạch cầu sẽ trở nên “hung dữ” và gây hại cho chúng ta. Khi đó, bạch cầu sẽ bị thiếu “thức ăn”, dẫn đến hiện tượng “ăn” hồng cầu. Điều này khiến cho các hồng cầu bị phá hủy dần dần, khiến người bệnh thiếu máu, từ đó dẫn đến tử vong.

Đây là căn bệnh ung thư duy nhất không tạo ra ung bướu (còn gọi là u). Hiện tại, nguyên nhân của bệnh chưa được xác định một cách chính xác hoàn toàn, tuy nhiên, điều này có thể là do di truyền hoặc do tác động từ các yếu tố môi trường như ô nhiễm hóa học, nhiễm chất phóng xạ…

Có ba nhóm chính của ung thư máu gồm bệnh bạch cầu, ung thư hạch và u tủy.

• Bệnh bạch cầu: Bạch cầu có chức năng chống nhiễm trùng quan trọng trong hệ thống miễn dịch, thường xảy ra đột ngột, tiến triển nhanh chóng và cần phải được điều trị khẩn cấp.Khi mắc phải bệnh bạch cầu cấp tính, cơ thể đã sản xuất một số lượng lớn các tế bào máu trắng chưa trưởng thành làm tắc nghẽn tủy xương và ngăn chặn tủy xương sản xuất các tế bào máu khác cần thiết để xây dựng nên hệ thống miễn dịch cân bằng và dòng máu khỏe mạnh. Đồng thời khi tế bào bạch cầu tăng số lượng đột biến sẽ làm bản thân nó thiếu thức ăn và buộc phải ăn hồng cầu, gây nên hiện tượng thiết hụt hồng cầu trong cơ thể.
• Lymphoma: Lymphoma là một loại ung thư máu có ảnh hưởng đến hệ bạch huyết - một phần quan trọng của hệ thống miễn dịch, giúp bảo vệ cơ thể khỏi bị nhiễm trùng và bệnh tật. Khi có u lympho nghĩa là cơ thể sản sinh quá nhiều tế bào lympho một cách vô tổ chức và các tế bào lympho này tồn tại được lâu hơn gây nên tình trạng quá tải, làm tổn hại hệ thống miễn dịch của cơ thể. Lymphoma có thẻ phát triển trong nhiều bộ phận của cơ thể, bao gồm cả hạch bạch huyết, tủy xương, máy, lá lách và các cơ quan khác.
• Đa u tủy: Đây là một bệnh ung thư máu của các tế bào plasma. Tế bào plasma được tìm thấy trong tủy xương và tạo các kháng thể giúp chống lại nhiễm trùng. Trong đa u tủy số lượng lớn bất thường của các tế bào plasma tụ tập trong tủy xương và ngăn chặn nó sản xuất một phần quan trọng của hệ thống miễn dịch.

Các giai đoạn của bệnh ung thư được phân chia theo cơ sở di căn, các giai đoạn khác nhau có các thang điểm khác nhau, từ đó xác định được sự phát triển của ung thư theo giai triệu chứng và tỷ lệ di căn. Nếu đủ thời gian phát triển, bệnh ung thư máu có bốn giai đoạn chung:

• Giai đoạn 1: Giai đoạn 1 của ung thư máu bao gồm sự mở rộng các hạch bạch huyết. Các hạch bạch huyết mở rộng do sự gia tăng đột ngột của số lượng lympho. Giai đoạn này nếu phát hiện ra sớm thì tỷ lệ chữa khỏi khá cao bởi ung thư vẫn chưa lây lan hoặc ảnh hưởng đến bất kỳ cơ quan nào khác.
• Giai đoạn 2: Ung thư máu đã lây lan đến lá lách, gan và hạch bạch huyết. Dù không phải tất cả các cơ quan đều bị ảnh hưởng một lúc nhưng chắc chắn một trong số các cơ quan đã bị xâm lấn. Sự phát triển của lymphoc ở giai đoạn này tăng cao.
• Giai đoạn 3: Số lượng bạch cầu gia tăng nhanh dẫn đến tình trạng thiếu máu. Ung thư tiếp tục xâm lấn sang các cơ quan khác. Ở giai đoạn này, đã có ít nhất hai cơ quan khác bị xâm lấn.
• Giai đoạn 4: Đây là giai đoạn cực kỳ nguy hiểm và khó điều trị, người bệnh đến giai đoạn này có tỷ lệ sống không cao. Tỷ lệ tiểu cầu bắt đầu giảm nhanh chóng, đồng thời các tế bào ung thư đã lây lan đến phổi. Thiếu máu có biểu hiện cấp tính.

Hiện nay chưa có một kết luận chính xác nào về nguyên nhân gây nên bệnh ung thư máu. Tuy nhiên qua các cuộc nghiên cứu trực tiếp ở những người bệnh ung thư, các nhà nghiên cứu đã tìm ra một số yếu tố nguy cơ gây bệnh bao gồm:

• Nhiễm phóng xạ: Việc nhiễm một lượng lớn các chất phóng xạ trong một khoảng thời gian dài là nguyên nhân hàng đầu gây bệnh ung thư trong đó có bệnh ung thư máu. Những công nhân làm việc trong những nhà máy năng lượng hạt nhân, chế tạo linh kiện điện tử rất dễ bị nhiễm các chất phóng xạ nếu họ không được bảo hộ đạt tiêu chuẩn an toàn lao động.
• Thuốc lá: Thói quen hút thuốc lá được coi là nguyên nhân chính gây ra nhiều căn bệnh ung thư, trong đó có ung thư máu.
• Nhiễm hóa chất: Các loại hóa chất, đặc biệt là benzene đều có thể là nguyên nhân khiến bạn mắc bệnh ung thư máu nếu như bạn phải thường xuyên tiếp xúc với chúng.
• Bệnh nhân từng điều trị ung thư: Nhiều trường hợp bệnh nhân sau khi điều trị thành công một căn bệnh ung thư nào đó sau một thời gian họ lại mắc bệnh ung thư máu. Nguyên nhân là do những hóa chất được sử dụng trong điều trị ung thư có khả năng gây ra bệnh máu trắng. Tuy nhiên những trường hợp mắc bệnh sau hóa trị, xạ trị ung thư có tỉ lệ rất ít.
• Dị tật bẩm sinh: Nhiều chương trình nghiên cứu cũng chỉ ra trẻ em bị bệnh down bẩm sinh, hoặc trong gia đình có người từng mắc bệnh ung thư máu cũng có nguy cơ mắc bệnh này cao hơn những trẻ em khác. Việc tìm ra các nguyên nhân gây bệnh ung thư máu sẽ giúp các bác sỹ nhanh chóng tìm ra được phương pháp điều trị cũng như phòng ngừa nguy cơ mắc bệnh hiệu quả hơn.

Đa số các trường hợp bệnh ung thư máu phát hiện ở giai đoạn cuối, các triệu chứng ung thư máu giai đoạn đầu thường biểu hiện khá mờ nhạt, dễ gây nhầm lẫn với dấu hiệu của những bệnh thông thường nên rất khó phát hiện. Khi tế bào dạng bạch cầu ung thư phát triển nhanh trong tủy sẽ gây đau nhức xương. Đồng thời chúng chiếm chỗ và làm giảm sự phát triển những tế bào máu bình thường khác. Lúc đó bệnh nhân có thể có những chứng sau:

• Đốm đỏ: Đốm đỏ hoặc tím trên da là hệ quả của việc sụt giảm số lượng tiểu cầu trong cơ thể.
• Nhức đầu: Nhức đầu dữ dội, đi kèm đó là hiện tượng đổ mồ hôi, da dẻ xanh xao. Do sự suy thoái lưu lượng máu đưa lên não khiến cho não không được cung cấp đủ oxy nên gây đau đầu.
• Đau xương: Một trong những triệu chứng chính của ung thư máu chính là đau xương. Các cơn đau có thể xuất hiện tùy theo mức độ của bệnh và thường xuất hiện ở khớp xương chân, đầu gối, cánh tay, lưng.
• Sưng hạch bạch huyết: Sưng hạch bạch huyết thường nổi dưới da của bệnh nhân ung thư máu và không gây đau.
• Xanh xao, mệt mỏi: Khi mắc ung thư máu, lượng hồng cầu có trong máu bị suy giảm đáng kể, hiện tượng này còn gọi dễ hiểu hơn là “thiếu máu” . Thiếu máu khiến cơ thể trở nên mệt mỏi, xanh xao bởi cơ thể không đáp ứng được nhu cầu trao đổi dưỡng khí.
• Chảy máu cam: Chảy máu cam là hiện tượng khá thường gặp nhưng nếu trong trường hợp chảy máu nhiều, liên trục nhiều ngày thì ngay lập tức phải khám bệnh càng sớm càng tốt bởi đây có thể là hệ quả của việc suy giảm số lượng tiểu cầu – tế bào có tác dụng cầm máu.
• Sốt cao thường xuyên: Bệnh nhân mắc ung thư máu bị suy giảm trầm trọng khả năng miễn dịch biểu hiện qua những cơn sốt cao, những vết thương nhiễm trùng khó lành.
• Đau bụng: Khi ung thư máu đã tiến triển đến gan và lá lách, nó có thể gây sưng tấy ở các bộ phận này. Vì thé, bệnh nhân sẽ có cảm giác đau bụng, đầy hơi, mất cảm giác ngon miệng, buồn nôn, hoặc ói mửa.

Chẩn đoán xác định ung thư là bước đầu tiên khi bệnh nhân đến với bác sĩ. Một số phương pháp chẩn đoán căn bệnh ung thư máu hiện nay là:

• Xét nghiệm công thức máu: Phương pháp này dùng để xác định số lượng hồng cầu, tiểu cầu, bạch cầu đồng thời tiến hành phân loại tế bào bạch cầu. Đối với những người bình thường tế bào máu ngoại vi không tồn tại các tế bào máu non (tế bào máu chưa trưởng thành – Juvenile cell). Khi bệnh nhân mắc ung thư máu các Juvenile cell này trong tủy không thể phát triển thành các tế bào máu trưởng thành mà nó buộc phải giải phóng ra các tế bào máu ngoại vi, vì thế, khi xét nghiệm công thức máu sẽ phát hiện ra các tế bào non này.
• Xét nghiệm tủy: Phương pháp chọc tủy xét nghiệm là bắt buộc phải thực hiện để phân loại và xác định các loại tế bào máu trong tủy. Bình thường, lượng Juvenile cell có trong trong tủy không được vượt quá 5%, những bệnh nhân mắc ung thư máu thì lượng Junvenile cell tăng cao, có thể vượt quá 30%. Ung thư máu được chia làm nhiều loại khác nhau, với mỗi loại ung thư máu khác nhau thì các bác sỹ sẽ có phương pháp chẩn đoán, xét nghiệm khác nhau.

1. Phương pháp xét nghiệm Immunophenotyping: Thực hiện phương pháp này bác sỹ buộc phải tiến hành chọc lấy khoảng 2ml tủy sau đó sử dụng “kháng thể đơn dòng” để xác định và phân loại ung thư máu.
2. Xét nghiệm tế bào di truyền: Tiến hành phương pháp này bệnh nhân sẽ bị lấy khoảng 2ml tủy, mục đích của phương pháp này dùng để xem xét bản chất tế bào máu và nhiễm sắc thể có biến đổi bất thường không?
3. Phương pháp xét nghiệm dịch não tủy: Các bác sỹ sẽ lấy một lượng dịch não tủy từ cột sống thắt lưng của bệnh nhân để tiến hành kiểm tra hệ thần kinh trung ương có bị ảnh hưởng không (hệ thần kinh trung ương thông thường là não và tủy sống).

Ung thư máu là loại bệnh phức tạp với diễn biến nhah, khó lường, thế nên việc điều trị căn bệnh này được tiến hành khá thận trọng và tỉ mỉ. Bệnh nhân được xét nghiệm rồi phân tích kỹ càng, xác định rõ giai đoạn của u bạch huyết rồi sau đó mới bắt đầu lựa chọn phương án điều trị tối ưu. Phác đồ điều trị còn tùy thuộc vào giai đoạn căn bệnh và tình trạng sức khỏe tổng quát của bệnh nhân. Cũng giống như các bệnh ung thư khác, điều trị bệnh ung thư máu có dùng những phương pháp truyền thống như Hóa trị, Xạ trị, và phương pháp mới như ghép tủy xương, truyền máu hay cấy tế bào mầm (tế bào gốc) tạo chất sinh huyết. Các bác sĩ thường kết hợp từ hai phương án trở lên để tối ưu hóa tỉ lệ sống cho bệnh nhân.

Một số phương pháp điều trị bệnh ung thư máu:

• Hóa trị: Sử dụng thuốc để tiêu diệt các tế bào ung thư máu bằng cách uống thuốc, tiêm, truyền thuốc vào tĩnh mạch, tiêm vào dịch não tủy. Hóa trị được làm theo chu kỳ, mỗi chu kỳ có khoảng thời gian điều trị nhất định. Hóa trị cũng là để ngăn chặn sự tăng trưởng của các tế bào ung thư bạch cầu.
• Liệu pháp điều trị sinh học: Truyền chất kháng thể đơn dòng vào người bệnh để giết chết các tế bào ung thư máu, cải thiện khả năng đề kháng tự nhiên của cơ thể hoặc có thể làm chậm sự tăng trưởng của tế bào ung thư máu.
• Xạ trị: Sử dụng các chùm tia năng lượng cao để tiêu diệt các tế bào ung thư máu.
• Thay tủy/Cấy tế bào gốc: Sau khi áp dụng hóa trị hoặc xạ trị, người bệnh sẽ được cấy những tế bào gốc khỏe mạnh thông qua một tĩnh mạch lớn. Những tế bào máu mới phát triển từ tế bào gốc (của chính cơ thể người bệnh hoặc của bất kỳ thành viên nào trong gia đình) được cấy vào và nó sẽ thay thế những tế bào bị hủy diệt trong quá trình điều trị trước đó.

Mỗi năm tại Việt Nam có khoảng 150.000 người mắc bệnh ung thư máu. Trong đó có đến 75.000 người chết vì căn bệnh này. Vì vậy việc thực hiện các cách phòng ngừa, ngăn chặn ung thư máu không "gõ cửa" là điều cần thiết.

• Không sử dụng các loại hóa chất độc: Thường xuyên tiếp xúc với các loại hóa chất độc sẽ tạo điều kiện thuận lợi để ung thư máu phát triển. Hiện nay hóa chất thường được sử dụng trong các ngành công nghiệp hóa chất, nông nghiệp như: benzen, thuốc trừ sâu, thuốc diệt cỏ... Vì vậy nếu muốn phòng bệnh cần phải hạn chế tiếp xúc với các loại hóa chất ấy. Tuy nhiên nếu trong trường hợp bắt buộc phải tiếp xúc do môi trường làm việc bạn nên tuân thủ nghiêm ngặt các bước sử dụng những loại hóa chất ấy. Đồng thời sử dụng các công cụ bảo vệ lao động đúng quy định như: đeo găng tay, khẩu trang, quần áo bảo hộ... để có thể hạn chế tối đa việc tiếp xúc với hóa chất.
• Tránh tiếp xúc với các các bức xạ: Tiếp xúc với bức xạ có thể sẽ làm thay đổi các thành phần, cấu trúc ADN trong máu. Vì vậy nếu thường xuyên tiếp xúc sẽ làm tăng nguy cơ mắc bệnh ung thư máu. Những người làm trong các nhà máy hạt nhân, từng thực hiện xạ trị ung thư, công nhân linh kiện điện tử, sóng điện thoại... sẽ có nguy cơ mắc ung thư máu cao hơn người bình thường. Do vậy cần phải giảm thiểu tối đa thời gian tiếp xúc với bức xạ để có thể phòng ngừa ung thư hiệu quả.
• Chế độ ăn uống hợp lý, khoa học: Rau xanh, các loại củ quả là những loại thực phẩm rất có lợi cho sức khỏe con người. Việc ăn uống lành mạnh sẽ tránh được rất nhiều các loại bệnh trong đó có cả ung thư máu. Một chế độ dinh dưỡng được khuyến cáo là ăn những thực phẩm giàu ngũ cốc nguyên hạt, rau xanh, trái cây giúp giảm tiêu thụ các chất béo bão hòa và chất béo chuyển hóa. Đồng thời có khả năng ức chế sự phát triển, ngăn chặn sự lây lan của tế bào ung thư. Ngoài ra cần hạn chế các loại thực phẩm gây bất lợi cho sức khỏe và là yếu tố gây ung thư cao như: đồ hộp, các loại thức ăn lên men, đồ nướng, rượu bia, thuốc lá...
• Thường xuyên luyện tập thể dục thể thao: Theo Hiệp hội Ung thư Hoa Kỳ (ACS), tập thể dục đều đặn thường xuyên sẽ làm giảm nguy cơ ung thư và ngăn ngừa được nhiều bệnh mãn tính khác. ACS khuyến cáo mỗi người nên tập ít nhất 30 phút mỗi ngày, ít nhất 5 ngày/tuần.Mọi người có thể lựa chọn các bài thể dục như: bơi lội, chạy bộ, yoga, tập thể lực... Thể dục thường xuyên hàng ngày là một lối sống lành mạnh và khoa học vì vậy bạn cần phải duy trì để hiệu quả phòng ngừa ung thư đem lại hiệu quả tốt nhất.
• Tăng cường hệ thống miễn dịch tự nhiên của cơ thể: Hệ miễn dịch chính là quân đội hùng mạnh bảo vệ cơ thể khỏi các tác nhân có hại gây bệnh. Trong đó có cả tác nhân từ bên ngoài (vi khuẩn, virus...) và bên trong cơ thể (tế bào ung thư). Vì vậy việc tăng cường hệ miễn dịch tự nhiên là điều cần thiết. Bạn có thể tăng cường miễn dịch bằng cách luyện tập thể dục hằng ngày. Hoặc có thể tăng cường ăn những loại thức ăn có tác dụng tăng cường miễn dịch như các loại quả có chứa nhiều vitamin C (cam, quýt...), đông trùng hạ thảo (kích thích tủy xương sản xuất ra các tế bào miễn dịch), các loại nấm như: nấm đông cô, nấm thái dương, nấm vân chi, nấm hương... ( có chứa hàm lượng Beta glucan dồi dào giúp thích thích sự hoạt động của các tế bào miễn dịch)....
• Thường xuyên đi kiểm tra sức khỏe: Thường xuyên đi kiểm tra sức khỏe định kỳ sẽ giúp bạn có thể phát hiện ung thư máu ngay ở giai đoạn đầu của bệnh. Từ đó có các biện pháp điều trị kịp thời không để các tế bào ung thư phát triển và lây lan. Khuyến cáo mỗi người nên đi khám sức khỏe 6 tháng/1 lần để có thể phòng bệnh tốt nhất.